Recensie: Een laconiek achtbaanjaar

Wie is Arjen Lubach? Wat houdt hem bezig? In Stoorzender beschrijft de alleskunner zijn 39ste levensjaar heel kalm als een achtbaan: hij maakt nieuwe muziek, werkt aan zijn tv-show, speelt een theatertournee, en tussendoor schrijft hij zijn vijfde boek na drie romans en een thriller - en leeft hij samen. Uit het boek rijst een heel zelfbewust beeld op van de man, laconiek over zijn prestaties, niet snel tevreden, geplaagd door tinnitus en door mensen met ongevraagd advies. Er zit nieuws in, het is een bestseller - maar is het boek meer dan een mediafenomeen?

Controle

Ja.

Een roman is het niet, al vertelde Lubach nog in De Balie tegen Arjen Fortuin dat hij werkte aan een roman een een Young Adultboek. Dit is een ander boek, maar ook zonder die genreaanduidingen kwamen de eerste kritieken op het boek snel - en ze waren welwillend. Een 'vlot, onderhoudend egocodument', schreef Marjolijn de Cocq in Het Parool, en Aleid Truijens zag in de Volkskrant mooie formuleringen, al had ze een bezwaar: 'Er is een grens aan de hoeveelheid ik, mij, mijn en mezelf die verteerbaar blijft. Lubach heeft het zelden over iets buiten Lubach.' Christiaan Weijts, ten slotte, ziet 'gestileerde nonchalanche': 'Merkbaar gestructureerd en toch met de levendigheid van een improvisatie.'

Ze benoemen de beste anekdotes, goed gebrachte verhalen met een clou en een les. Ze zien hoe Lubach zijn werk onder controle probeert te houden, zowel zijn muziek-, zijn tv- als zijn theaterwerk, in een mate die hem zware fysieke klachten geeft. En op een manier die hij eigenlijk lelijk vindt. Weijts benoemt het schematische van de opbouw. Zo heten de delen Los Angeles, Vlieland, New York, Friesland, Zweden, Amsterdam. Drie delen hip en haastig, drie delen ontspanning en reflectie, een balans.

Ik zou daaraan willen toevoegen dat Lubach ook de dalen wat opvult en de pieken afvlakt: de vriend die Lubachs muziek als de zijne verkocht, anonimiseerde hij, de muzikant die per abuis Lubachs toilet met een smeermiddel bespuit, krijgt geen naam. Ongemakkelijk, maar door die terughoudendheid niet echt pijnlijk, net zoals Lubach de hernia die hij oploopt gedurende zijn theatertournee met medicijnen en een bijzin wegwuift.

Balans

Maar toch lijkt het gelukt van het spoor af te komen dat hij heeft ingezet. Dat spoor was een bijna-veertigersboek, een boek over Arjen Lubach, 'ik, mij, mijn en mezelf'.

'Er ligt alleen maar een globaal plan, waar ik me een beetje voor schaam. Als puber bestond ik voor 80 procent uit schaamte. Verder: 10 procent overleven, 5 procent frustratie en 5 procent groene Balisto. Nu is de schaamte grotendeels verdreven door ervaring. Ik ben nu een cocktail van overleven, liefde voor geliefden, hedonisme en een uitgeklede vorm van het humanisme, waarbij ik de mens niet al te veel credits wil geven - maar de god van Erasmus nog minder, dus dan maar de mens. Als ik echt moet kiezen.
Het is een halfslachtig plan om de balans op te maken.'

Balisto! Zou dat nog bestaan? Lubachs opmerking over de puberteit is wat flauw, zijn beschrijving van de huidige mix is geestig en eerlijk (en schrijnend: 'overleven'?) en al is de opsomming niet per se de sterkste stijlfiguur (toegegeven: hand, boezem), het 'maar de god van Erasmus nog minder, dus dan maar de mens' is serieus en mooi gezegd. Lubach is een schrijver.

Aan het slot van Stoorzonder stelt hij vast - ook weer opsommend, recapitulerend - dat het plan niet echt geslaagd is. Niet kan slagen, want hoe kun je nou de balans opmaken als je de negatieve kant niet wil benadrukken? Inderdaad, Lubach laat het vele werk zien en het leven, niet het overleven, het hedonisme blijft binnen de perken en dat humanisme uit zich in een paar beschouwingen die zo in Zondag met Lubach hadden gekund. Zijn controledrang - evenzeer stoorzender als die tinnitus - duwt hem paradoxaal genoeg van zijn spoor af.

Liefde

En daar, naast het spoor, is het rustig. Daar is die liefde voor geliefden (dat rijm moet je niet te vaak willen rijmen). Lubach is terughoudend over de ander, lief voor zijn naasten. Hij geeft een jeugdliefde een mooie anekdote, hij vertelt over zijn ex een eigen verhaal, en zijn overleden moeder krijgt en warm verzinsel - ze zou nog ergens in een ziekenhuis leven. En zijn vriendin - wier naam ook al niet valt in het boek - mooie, tegendraadse dialogen.

'"Ik heb zelf twee romans geschreven, maar als ze een foto van ons publiceren op het Boekenbal, dan staat er 'partner van Arjen Lubach'."
"Sorry."
"Het geeft niet. Maar ik ben wel een beetje de snor van iemand die ook een baard heeft."
"Wat?"
Ze legt het tijdschrift in een doos.
"Nou, als iemand een baard heeft, dan gaat het nooit meer over de snor. Jij hebt al tien jaar een snor, maar omdat je ook een baard hebt, zegt niemand: 'Arjen Lubach, dat is die gast met die snor.'"
"Ja..."
"Terwijl: als je alleen een snor hebt, dan heb je echt een snor. Maar die heb jij dus ook. Al jaren!"
"En jij bent mijn snor?"
"Ja, en jij de baard."'

Die absurdistische logica bevalt me wel. Martine de Jong dus, ze schreef De mannen van Raan [fragment] en De aanloopman.

Wie is Arjen Lubach? Wat houdt hem bezig? Die vragen beantwoordt Stoorzender wel. De (Zondag met) Lubach-fans komen meer te weten over hun satirische-talkshowhost, ze worden vermaakt en geïnformeerd. Lubachs eigen plan is niet geslaagd - of juist wel, omdat hij inziet dat zijn oorspronkelijke plan te veel bloot zou leggen, pijn zou doen - en dat geeft het boek iets vlaks. Maar zijn laconieke, trefzekere toon overtuigt, zijn anekdotes en dialogen zijn raak.

Dus waarom niet alsnog kiezen voor een fictieve hoofdpersoon die volop geniet en hard valt en opkrabbelt, een volwaardig personage maken van zijn vrouwelijke tegenspeler, en alsnog die vierde roman schrijven? Hoe klinkt dat, Arjen, als globaal plan?

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel, jurylid, recensent en hoofdredacteur van De Revisor.