Recensie: Het bijzondere leven van Annette Beaumanoir

In Annette, ein Heldinnenepos blaast Anne Weber het oude genre van het epos nieuw leven in. Met een frisse, vernieuwende stijl en een intussen 97-jarige vrouw als hoofdpersoon. Het verrassende boek werd dit jaar bekroond met de Deutscher Buchpreis.

Vernieuwend

Anne Weber (1964) mag dan in Nederland nog geen bekende naam zijn, in Duitsland werd haar werk als schrijver en vertaler verschillende keren onderscheiden: met de Heimito von Doderer-Literaturpreis (2004) en de Johann-Heinrich-Voß-Preis voor vertalingen. In 2010 was ze al eens genomineerd voor de prijs van de Leipziger Buchmesse. In oktober van dit jaar volgde de Deutscher Buchpreis, een van de meest prestigieuze Duitse literaire prijzen. Literatuurkenners en -liefhebbers zijn al langer lovend over Weber, die zich in elk werk vernieuwt en verrast met haar thema’s en genres.

Weber, die zowel in het Duits als in het Frans schrijft, vertelt over het leven van Annette Beaumanoir. Zij werd in 1923 in Bretagne geboren, was actief in het Franse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog en steunde in de jaren vijftig de Algerijnse strijd voor onafhankelijkheid. Ze koos nooit de gemakkelijkste weg, maar voor waarden die zij belangrijk vond: voor vrijheid, onafhankelijkheid en rechtvaardigheid.

Angst is iets wat je kunt overwinnen

De stijl van Annette, ein Heldinnenepos klinkt eenvoudig, maar is precies, en intrigerend. Weber beschrijft de afkomst van Annette: ‘Inderdaad de betere familie in een plaats die geen echte hoge kringen kent’. Ze beschrijft hoe Annette op jonge leeftijd met het Franse verzet in contact komt:

'…………………… Denn wie das meiste
ist auch das Widerstehen anders, als man es sich
denkt, nämlich kein einmaliger Entschluss,
kein klarer, sondern ein unmerklich langsames
Hineingeraten in etwas, wovon man
keine Ahnung hat. Das erste, dems
zu widerstehen gilt, das ist man selbst.
Der eigenen Angst. Was, wenn ihr jemand auf die
Spur kommt und sie erwischt mit Schriften
oder Gütern, die verboten sind? Sie lernt, dass
Angst etwas ist, was überwunden werden kann.'

Het zijn deze bedachtzame passages die maken dat je Annettes levensloop begrijpt. Ze gaan over levensvragen, over angsten, over de verhouding tot jezelf en de wereld. Anders dan in het klassieke epos kijkt Weber naar binnen: wat voelt Annette zelf? Die beschrijvingen zijn geloofwaardig en in een soepele stijl vervat.

De Gaulle en de Berbers

Af en toe verwijst Weber naar de Odyssee. Ook Annette antwoordt, gevraagd naar haar naam, dat zij ‘niemand’ heet, zoals Odysseus. In de vorm van een episch gedicht vertelt Weber over de geallieerden troepen die op 15 en 16 augustus 1944 Frankrijk vanuit het zuiden binnendringen, nadat andere geallieerde troepen al op de Normandische kust geland zijn. De helft van de soldaten hoort bij De Gaulle: ze worden als Fransen gezien, maar zijn in meerderheid Algerijnen, Marokkanen en Senegalezen. Weber beschrijft de verschillen tussen de namen van Franse generaals en Duitse: Joseph de Goislard de Monsabert staat met zijn Franse, ‘uitvouwbare naam’, tegenover de Duitser Hans Schäfer.

Die ‘uitvouwbare naam’ is een van de vele mooie details. Met Webers pen blijkt het epos een buitengewoon geschikt genre om de Tweede Wereldoorlog te beschrijven, met details die we zelden zien, zoals de djellaba’s van de soldaten uit het Franse leger die 'uit het hoge Atlasgebergte zijn afgedaald' om te helpen Frankrijk te bevrijden. Het is mooi hoe Weber hier recente inzichten over groepen die in de geschiedschrijving weinig aandacht kregen in haar boek verwerkt.

Rijkdommen delen

Later belandt Annette in Algerije: ze wil het Front de libération (FLN) nationale steunen in de strijd tegen de koloniale macht van Frankrijk over Algerije. Het wordt een teleurstelling: niet alleen de nazi’s folterden, en het Franse leger; ook de FLN foltert de eigen soldaten als ze niet willen vechten. 'Niemand vecht voor onafhankelijkheid, alle vechten alleen maar om macht.' En wat moet er worden van een land waarin burgers weliswaar opgekomen zijn voor hun onafhankelijkheid, maar waar 80% van de bevolking analfabeet is? Is het echt de bedoeling van de nieuwe machthebbers om het land als geheel te helpen?

'Werden sie seine Reichtümer mit allen teilen wollen?
Oder wird es bloß darum gehen, eine Elite von Franzosen
durch eine von Algeriern zu ersetzen? Wird diese
Unabhängigkeit für die, die Hunger leiden und nicht zur
Schule gehen können, überhaupt irgendetwas verändern?
Das sind die Fragen, die Annette sich selbst und, sobald
sie Vertrauen hat, auch ihren Gegenübern stellt.'

Webers beschrijving van het cynische karakter van de politiek is sterk. In 1962, bij de eerste verkiezingen in Algerije, ziet het land er zo uit als Frankrijk in de eeuwen daarvoor: een handjevol adellijken en geestelijken heeft het voor het zeggen. De mensen hopen snel weer hun mening te kunnen geven. Maar hen wordt niets meer gevraagd. Het zou tot 1991 duren voor er weer verkiezingen waren – de uitslag ervan vormde het begin van de tien jaar durende Algerijnse Burgeroorlog.

Met Annette heeft Anne Weber een fascinerend boek geschreven, en het oude genre van het epos verbonden met inzichten over de menselijke geest en politiek uit onze tijd.

Jerker Spits is germanist en woonde in Berlijn en Wenen. Hij schreef en schrijft over Duitse literatuur, politiek en cultuur in Trouw, Filosofie Magazine en De Groene Amsterdammer. Daarnaast publiceerde hij twee boeken: Staalhelmen en curryworst (2016) en Jacht op de barnsteenkamer (2020).