Recensie: In wat voor wereld willen we leven?

In Fantoomgroei. Waarom we steeds harder werken voor steeds minder pleiten Sander Heijne en Hendrik Noten ervoor het roer om te gooien. Want, zo stellen ze vast aan de hand van talloze voorbeelden, er zitten een hoop denkfouten in onze huidige perceptie van de economie. We moeten naar duurzame welvaart, niet alleen ecologisch maar ook economisch.

N.B. Fantoomgroei is een van de titels uit onze Vakantiegeluk-selectie.

Je wist het eigenlijk al, maar toch schrik je ervan als je het leest. De mooie groeicijfers van onze economie komen al decennia niet terecht in de portemonnees van de mensen die het werk verzetten. In de coronacrisis was er volop aandacht voor mensen met vitale beroepen, maar diezelfde mensen hebben de afgelopen veertig jaar helemaal niet van de economische groei geprofiteerd, integendeel. Dit in tegenstelling tot aandeelhouders van grote bedrijven.

Beleidsmedewerker Hendrik Noten en onderzoeksjournalist Sander Heijne besloten er een boek aan te wijden. En hoe langer ze zich in de materie verdiepen, des te groter hun verontwaardiging. Er is iets fundamenteel mis met hoe we naar onze economie kijken, stellen ze, want economie gaat over zoveel meer dan groeicijfers:

'Tijdens het schrijven van dit boek hebben wij onszelf met enige regelmaat de vraag gesteld wie wij zijn om ons met de economie te bemoeien. Wij zijn geen economen, dus wat geeft ons het gezag om ons met dit onderwerp te bemoeien? Het antwoord is simpel: wij zijn burgers. Meer nog dan over economie, gaat Fantoomgroei over welvaart en welzijn. Over hoe we onze rijkdom verdelen en wie de zoetste vruchten mag plukken van het werk dat wij dag in dag uit verzetten. Kortom: Fantoomgroei gaat over de vraag in wat voor wereld wij willen leven.'

Waarom ontvangen we economische groei toch altijd met gejuich, terwijl het in wezen voor de meeste mensen nauwelijks betekenisvol is? Waarom geloven we heilig in de premisse van oneindige groei, terwijl onze leefwereld er zichtbaar aan kapotgaat? Nauwgezet analyseren Noten en Heijne hoeveel invloed deze ideeën hebben op onze samenleving. Ze schrijven bijvoorbeeld over de ramp met het boorplatform Deepwater Horizon, waardoor maandenlang olie in zee stroomde. Volgens de huidige definities zou die ramp tot economische groei hebben geleid. Ze schrijven over de oorsprong van Philips, als een bedrijf dat stevig geworteld was in de omgeving en zelf zorgdroeg voor haar grondstoffen, productie en medewerkers, en zetten dat tegenover de huidige versplinterde en losgezongen bedrijfsvoering van Philips, en een bedrijf als Bol.com met haar leger aan onderbetaalde, veelal uit het buitenland afkomstige, rechteloze dagloners.

We doen net alsof economie iets neutraals is, stellen de auteurs, maar alle keuzes zijn ten diepste politiek. Ze pleiten ervoor onze economie niet voor lief te nemen, maar te bevragen, te bekritiseren, en te veranderen. ‘Tijdens onze zoektocht zijn we onbewust op het kruispunt van de veronderstelde objectiviteit naar een politiek geladen activisme overgestoken.’ Ze konden niet anders.

De oplossingen? Daar geven ze wel aanzetten voor (coöperaties, andere meetstrategieën en definities van groei), maar dit boek blinkt vooral uit als een toegankelijke analyse van onze economische denkfouten, voor alle burgers die zich afvragen waarom ondanks de economische ‘groei’ de ongelijkheid zo toeneemt. ‘Er is meer ideologie in het spel dan sommigen ons – of zichzelf – graag doen geloven,’ stellen Noten en Heijne. Terecht. Het is tijd voor een ander verhaal.

Joop Hopster is werkzaam bij Athenaeum Boekhandel als rubrieksbeheerder Geschiedenis en Politiek.