Recensie: Redenen om Kenko niet of juist wel te lezen

De Japanse schrijver Kenkō was een veertiende-eeuwse hoveling die zich later uit het hof van de keizer terugtrok om een soort kluizenaar te worden. Geïnspireerd door het Hoofdkussenboek, een verzameling notities van een tiende-eeuwse Japanse hofdame, besloot hij op te schrijven wat hij zich herinnerde, anekdotes en wijze lessen die hij onthouden had, wonderlijke zaken die hij gezien had, enzovoorts. Of zoals hij het zelf zegt: ‘Wat lijkt het waanzin om in mijn ledigheid hele dagen achter mijn inktsteen door te brengen en zomaar, lukraak, de eerste gedachten op te tekenen die in me opkomen...’ Hij deed het toch, en dat resulteerde in Tsurezuregusa (nu vertaald door Jos Vos als De kunst van het nietsdoen), een bundel die later een Japanse klassieker zou worden.

N.B. Lees een fragment uit De kunst van het nietsdoen, vertaler Jos Vos over het Hoofdkussenboek, en Luk Van Haute, ook vertaler, maar vooral de auteur van Japan. Schetsen uit het leven, die zich door Kenkō liet inspireren. Plus: De kunst van het nietsdoen is een van onze Vakantiegeluksboeken voor deze zomer.

Om de zoveel tijd neemt Kenkō lijstjes en opsommingen op, bijvoorbeeld ‘Zeven redenen om mijn eigen lof te zingen’. Geïnspireerd daarop hier drie redenen Kenko niet te lezen en zes om hem wel te lezen.

Drie redenen De kunst van het nietsdoen niet te lezen

1. Om te beginnen is de titel nogal misleidend. Er staat natuurlijk niet dat het gemakkelijk zal zijn, maar dat nietsdoen zo moeilijk zou zijn… Het zou toch goed zijn dat van tevoren te weten. Alleen al het lezen van dit boek over nietsdoen is echt een klus. Ga maar na: het is een tekst van bijna duizend jaar oud, geschreven in het Japans. Jos Vos doet zijn uiterste best, maar de hedendaagse lezer tast regelmatig in het duister. Je zou kunnen zeggen dat het boek, ondanks de soepel klinkende vertaling en korte maar verhelderende toelichtingen, voor een hedendaagse Nederlandse lezer onbegrijpelijk blijft.
2. De schrijver, Kenkō, is eerlijk gezegd een beetje een oude zeur. Hij is een reactionaire nostalgicus. Grote delen van het boek zijn heel eenvoudig samen te vatten: vroeger was alles beter. Tijdens het lezen heb je vaak de neiging de schrijver toe te bijten: ‘OK BOOMER’.
3. Kenkō is ijdel en een echte conformist: hij wil er zielsgraag bij horen, loopt voortdurend te koop met zijn goede smaak. Paradoxaal genoeg doet hij soms alsof hij een echte eenling is die het liefst zijn eigen gang gaat, maar dan nog is hij koket: zo laat hij blijken zich te goed te voelen om erbij te horen.

Zes redenen De kunst van het nietsdoen onmiddellijk aan te schaffen en te lezen

1. Er staat inderdaad nergens dat nietsdoen makkelijk is. Natuurlijk niet, nietsdoen is het moeilijkste dat er is. Ingewikkeld is het gelukkig niet, het vergt ‘slechts’ enorme inspanning en oefening. Het is de vrucht van je arbeid. Nietsdoen is het genieten van een uitzicht tijdens de beklimming van een berg, het is het uitpuffen op een bankje nadat je een hele middag in de tuin gewerkt hebt. In het geval van Kenkō is het je hele leven de regels bestuderen en volgen… om ze uiteindelijk helemaal los te laten en eenvoudigweg op te schrijven wat er in je opkomt. Spontaniteit vergt veel voorbereiding.
2. De tweede bovengenoemde reden is eigenlijk makkelijk te weerleggen: je hoeft het niet allemaal te begrijpen, althans niet te begrijpen hoe Kenkō het ooit allemaal bedoeld heeft en hoe Japanners het door de eeuwen heen begrepen hebben. Je bent bij voorbaat geëxcuseerd: hoe zou je als hedendaagse Nederlander dit kunnen begrijpen? Dat geeft vrijheid: je kunt het dan wel niet goed doen, je kunt het ook niet fout doen. Je kunt het lezen, begrijpen en opvatten zoals je wilt. En als je iets tegenkomt dat je niet begrijpt, dan haal je daar gewoon je schouders over op. Trouwens, zijn Japanners ooit begrijpelijk? Zelfs voor Paulien Cornelisse [fragment], die de taal in elk geval enigszins beheerst en ze kan verstaan, blijft wat ze zeggen vaak onbegrijpelijk.
3. De kunst van het nietsdoen blijkt te bestaan uit het makkelijk laten lijken van moeilijke dingen. Kenkō is welbewust achteloos, hij beheerst de tradities zo goed dat hij er losjes mee om kan gaan. Het hele boek is een ode aan wat de Italianen, met name Baldassare Castiglione, later sprezzatura zouden noemen: bestudeerde nonchalance – het zal wel geen toeval zijn dat Castiglione net als Kenko een schrijvende hoveling was.
4. Kenkō kan verrassend praktisch en toch filosofisch uit de hoek komen, bijvoorbeeld op het gebied van woninginrichting: ‘Bij een discussie waren we het er allemaal over eens dat je maar beter een huis kunt bouwen waarin een gedeelte van de ruimte ongebruikt blijft: dat is prettig om naar te kijken en komt op velerlei manieren te pas.’
5. Kenkō lijkt dan wel reactionair, hij blijkt ook een progressieve, milde en menslievende kant te hebben: ‘Ik [ben] ervan overtuigd dat het beter is de maatschappij zo in te richten dat niemand honger of koude lijdt, in plaats van dieven maar in de boeien te slaan en het kwaad enkel te straffen.’ Lees ik daar nu een pleidooi voor een basisinkomen?
6. De beste reden om nu onmiddellijk dit boek te kopen geeft Kenkō zelf in aantekening nummer 13: ‘Geen groter soelaas dan in je eentje bij een lamp te zitten met een opengespreid boek en bevriend te raken met iemand uit lang vervlogen tijden die je nooit hebt ontmoet.’ Kenko blinkt uit in opsommingen. Bij aantekening 72 geeft hij een lijstje met 'Weerzinwekkende dingen':
    
   • Als er teveel spullen rondslingeren in een zitvertrek.
   • Een overvloed aan penselen bij je inktsteen.
   • Een overvloed aan Boeddhabeelden in een privékapel.

   En na die opsomming volgt nog deze opmerking: 'Hoe overvloedig ook, boeken op een boekenwagentje en afval op een afvalhoop zijn niet weerzinwekkend.'

Pieter Hoexum is filosoof, publicist (voor o.a. Trouw) en huisman. Hij was boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel. In 2014 verscheen zijn boek Kleine filosofie van het rijtjeshuis [fragment] en onlangs kwam zijn Thuis. Filosofische verkenningen van het alledaagse uit [fragment]. Hij heeft ook een website: Pieterhoexum.wordpress.com.