Recensie: Stephen Fry brengt Troje tot leven in Mythos, deel 3

In zijn derde boek over de Griekse mythologie duikt Stephen Fry in de verhalen rond het mooiste koninkrijk van de Egeïsche Zee: Troje. Gelegen aan de Hellespont ten zuiden van Byzantium had de stad een sleutelpositie in de handel op de druk bevaren route tussen de Middellandse en de Zwarte Zee en kon het daardoor floreren. De stichting van Troje, of Ilion, en een deel van haar vroege geschiedenis is vastgelegd in mythologische verhalen over Priamus, de oorlog met de Grieken, het paard en Aeneas – die verhalen vormen Troy of Troje, in de vertaling van Henny Corver, Pon Ruiter, Frits van der Waa en Ineke van den Elskamp.

N.B. Eerder publiceerden we voor uit Mythos en Helden en besprak Roel Salemink Heroes.

Laomedon en Heracles

Ondanks dat Troje door de beroemde oorlog met de Grieken altijd als de antithese van Griekenland wordt gezien is de stichting van het koninkrijk gegrond in de Griekse mythologie en is het door toedoen van oppergod Zeus dat de stad ontstond. Het was een nakomeling van Zeus die de stad stichtte: Ilus, zoon van Tros. In die twee namen zie je gelijk waar de naam Ilion en Troje vandaan komen. Ilus’ zoon Laomedon, ook koning van Troje, zou Heracles nog aan het werk zetten om de Hellespont te ontdoen van een zeemonster en zijn dochter Hesione te redden, maar kwam later zijn afspraak aan de held niet na:

‘“Oh no, no, no,” he said shaking his head from side to side. “No. no. no. no. no. The agreement was that you free up the Hellespont, not leave it all clogged up with blubber, blood and bones. It’ll take my men weeks to clean up the mess on the shoreline. ‘Free up the Hellespont’- those were the very word and those the terms. Can you deny it?”
Laomedon jutted out his beard and gave a piercing glance around the room towards the assembled courtiers and members of his elite royal guard.
“His very words…”
“‘Free it up,’ he said…”
“As ever, your majesty is right…”
“You see? So I can’t possibly pay you. Grateful to have Hesione back of course, but I’m sure the dragon would have done her no harm. Could have collected her from the rock ourselves in due course, and certainly without making a mess like that.”
With a roar of indignation Heracles took up his club. The soldiers of Laomedon’s guard immediately drew their swords and formed a defensive circle around their king.
Telamon whispered urgently in Heracles’ ear. “Leave it, my friend. We’re outnumbered thousand to one.” […]
Heracles lowered his club and spat in the semicircle of soldiers behind which Laomedon was cowering. “Your majesty hasn’t seen the last of me,” he growled. Executing a low bow he turned and left. […]
“Dear me, how uncouth these Greeks are,” said Laomedon, watching from the high walls of the city as Heracles’ ship hoisted her sails and glided away. “No manners, no style, no address…”’

Deze manier van schrijven is typisch voor hoe Fry de verhalen en persoonlijkheden daarin weergeeft. Met (Britse) humor, kwinkslagen en geestige dialogen brengt hij ze tot leven. Een ander voorbeeld hiervan is de tragische Cassandra, dochter van Priamus. Zij waarschuwt door het hele verhaal heen voor de komende ondergang van Troje maar haar waarschuwingen worden door een vloek nooit gehoord. Dat is voor Fry natuurlijk te mooi om te laten liggen en bij elk gesprek van Priamus smeekt ze hem om van bepaalde handelingen af te zien, maar tevergeefs.

De oorlog

Pas op pagina 184 (van de Engelse editie) komt Fry aan bij het begin van de Ilias en bij de aanvang van de Trojaanse oorlog. Voor die tijd gaat hij uitgebreid in op de verhalen rond figuren als koning Priamus, Helena, Odysseus, Agamemnon, Iphigineia, Anchises, Achilles en Philoctetes. Het verhaal rondom de verkiezing van ‘de mooiste’ onder drie gegadigden door de Trojaanse prins Paris is belangrijk omdat het de directe aanleiding vormt voor zijn ontvoering van Helena uit Sparta en daarmee de oorlog tussen Grieken en Trojanen. Het tweede deel van het boek gaat vooral over de strijd op de vlakte voor Troje, over Hector, Ajax, Agamemnon, Patroclus, Achilles en natuurlijk over de Olympische goden die zich af en aan met de strijd bemoeien. Ook laat Fry niet onbenoemd dat het verhaal van Homerus bloedig is:

‘The enraged Achilles cut down more Trojans. Homer is as merciless and implacable in his descriptions as Achilles is in his killing. Dryops: speared through the neck. Demuchus: knee smashed and cut into pieces. The brothers Laogonus and Dardanus: speared and chopped. Young Tros, son of Alastor: liver split open and butchered. Mulius: a spear through one ear and out the other. Echeclus, son of Agenor: head split open, a curtain of blood running down his face. Deucalion: speared, spitted and decapitated.'

Het verhaal rond het paard van Troje komt ook uitgebreid aan bod. Het is een verhaallijn die niet in de Ilias is opgenomen, maar wel in Vergilius’ epos over Aeneas. Fry kan die twee in zijn boek mooi aan elkaar verbinden.

Mythos

Stephen Fry had bij het schrijven van Mythos en Helden al in gedachten om ook de verhalen rond de stad Troje in zijn eigen woorden op te schrijven. Mythos ging over de verhalen van de Olympische goden, hun ontstaan en hun strijd tot suprematie. In Helden stonden figuren als Hercules en Theseus centraal, halfgoden en dus sterfelijk. Nu richt Fry zijn pijlen op een van de belangrijkste steden in de Griekse mythologie, die natuurlijk de basis vormde voor de Ilias en de Odyssee van Homerus en het verhaal van Aeneas van Vergilius.

Omdat het boek Troje als onderwerp heeft vond ik het wel jammer dat Fry niks zegt over de maniakale zoektocht naar het Troje van Homerus door mensen als Heinrich Schliemann, want daar had de komiek in dit boek zeker een mooi en geestig hoofdstuk over kunnen schrijven. Uiteraard heeft hij zich beperkt tot de kern van mythische verhalen rondom de stad en dat is misschien maar goed ook want het onderwerp leent zich voor vele uitweidingen. Het is te hopen dat hij zich in de toekomst blijft storten op het op geestige en smakelijke wijze herschrijven van mythologische verhalen (ik heb wel wat suggesties: de omzwervingen van Odysseus, of wellicht de Noordse mythen) want het is een groot plezier om ze in zijn woorden te lezen.

Roel Salemink is archeoloog en medewerker van Athenaeum Boekhandel.