Recensie: Summer: het slotstuk van Ali Smith

Met Summer voltooit Ali Smith haar seizoenskwartet. De cyclus romans, op zichzelf al caleidoscopisch, eindigt met een bomvol laatste deel. Summer voelt, zoals elk nieuw seizoen, zowel splinternieuw als oud en bekend.

N.B. Deze bespreking verscheen eerder op Oost Online. Eerder publiceerden we voor uit Zomer, de Nederlandse vertaling door Karina van Santen en Martine Vosmaer van Summer. Eerder verschenen er bij ons fragmenten uit Lente, Herfst en Winter, de drie eerdere boeken in de seizoenencyclus. Miriam Rasch besprak Herfst en Winter voor ons; lees ook Ten Napels boekverkopersbespreking van Lente.

Het is niet overtrokken om te zeggen dat Ali Smith een formule heeft. Een geheel eigen formule waarmee ze steeds weer een nieuw, fris boek weet te produceren. Zo voelen de delen van het seizoenskwartet ook aan; als – steeds meer expliciet politieke – versies van hetzelfde boek. En toch is elk boek een nieuwe ervaring. Summer incluis.

Ook in deze roman weer intelligente kinderen die niet op een woordgrap meer of minder kijken, prachtige beschrijvingen van schilderijen en films, en een uitstapje naar het verleden dat ons heden in een ander licht stelt. De historische novelle, mag je bijna zeggen, die Ali Smith in het midden van dit boek laat beginnen, is een van de hoogtepunten van het kwartet.

In een tijd waarin vluchtelingen worden vastgezet of gedeporteerd en wijzelf meer of minder geïsoleerd zijn in onze eigen huizen, wijst Smith terug op de internering van Duitse burgers in Engeland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit waren geen krijgsgevangenen; het waren simpelweg Duitse mensen die in Engeland woonden, soms al lang, soms pas recent omdat ze ernaartoe waren gevlucht. Ze hadden het niet erg slecht, maar ook niet goed. Een gevangenis, legt Daniël Gluck bovendien uit aan een jongetje achter het hek, is nog altijd een gevangenis, ‘even in august when the sky is blue’. En er is in het kamp geen minigolf zoals The Daily Mail beweert.

Gluck? Wie Autumn nog enigszins in het geheugen heeft, herkent die naam. Hij was de honderdvierjarige liedjesschrijver uit het eerste deel van het kwartet, die ons Pauline Boty, het pop art-icoon, leerde kennen. Zijn zusje Hannah, op de vlucht in Frankrijk, speelt een rol, net als personages uit Winter. Allen raken verweven in het verhaal van de familie Greenlaw – dochter Sasha, links en activistisch, zoon Robert, een superslimme troll, en moeder Grace, die terugverlangt naar haar leven als actrice, vroeger, toen ze jong was.

Gelukkig kan Smith zo goed schrijven dat de roman nergens in een veredelde epiloog verandert. Summer vormt weer een moment van verdieping en reflectie op de tijd waarin we nu leven, voor de laatste keer. Herlezend zullen we moeten ontdekken hoe tijdloos Smiths seizoenen zijn.

Harm Hendrik ten Napel is schrijver, filosoof en boekverkoper. Zijn verhalen en essays verschijnen onder andere in Tirade, Revisor en de Nederlandse Boekengids. In 2018 verscheen zijn verhalenbundel Om aan te raken [fragment] bij Uitgeverij Querido.