Recensie: Tot de dode binnenkant onvindbaar en vergeten is

Hannah van Binsbergen, die voor haar debuutbundel als jongste dichter ooit de VSB-poëzieprijs ontving in 2017, heeft haar eerste roman geschreven: Harpie. Hij gaat over een jonge vrouw die met behulp van sekswerk, kantoorwerk en gesprekken met de duivel haar leven betekenis probeert te geven. Een eigenzinnige roman over meedoen en buiten de boot vallen, die de strijd aanbindt tegen onoprechtheid.

N.B. Lees ook een fragment uit de roman op Athenaeum.nl.

Rollen en dubbellevens

Harpie, wier naam een knipoog is naar de mythologische harpij, isoleert zich in een aftandse studentenkamer, heeft schulden en liefdesverdriet en denkt erover een eind aan haar leven maken. Als ze in haar polsen snijdt ontstaat er uit het plasje bloed een duivel die zichzelf aankondigt als een vriend. En zo is Harpie plotsklaps niet meer alleen. De duivel houdt haar gezelschap als motivational speaker en therapeut in één, terwijl ze zich een weg baant in de afstandelijke maatschappij waar ze zich weinig raad mee weet.

Harpie geeft zichzelf tot haar volgende verjaardag om te bepalen of ze echt dood wil en smeedt een plannetje om zich staande te houden en tegelijkertijd van haar schulden af te komen: overdag wordt ze receptioniste bij een marketingkantoor en ’s nachts escortmeisje. Dat tweede ligt haar meer dan het eerste want ze hield altijd al van seks, maar dat eerste is nodig om het sekswerk mee te verbloemen. ‘Is één leven dan niet moeilijk genoeg? Nee. Eén leven is veel te moeilijk, je hebt er minstens twee nodig.’

Oppervlakte en afwijking

Het werkende leven is makkelijk, want de verwachtingen zijn helder. De mannen die Harpie betalen voor haar diensten willen allemaal hetzelfde. Hoe losbandig Harpies bijbaantje in de onderbuik van de samenleving ook klinkt, het is geen verzet tegen oppervlakkigheid. Juist niet: als prostituee voegt ze zich in een uiterste naar wat er van haar als vrouw verwacht wordt. En op kantoor hoeft ze voornamelijk een glimlach op te zetten. Hoe ze zich echt voelt doet er bij beide functies niet toe.

'Ze kan zichzelf modelleren naar gangbare ideeën, net zolang tot de dode binnenkant onvindbaar en vergeten is, en ze louter een glanzend, reddend oppervlak is geworden,' schrijft Van Binsbergen. Met deze schrijnende parallel laat ze zien dat beide rollen anoniem en eenzaam zijn. Een slim gevonden gegeven dat de uitgeholde rollen van de gedepersonaliseerde arbeidsmarkt nog leger maakt.

Als Harpie in de escortwereld succes begint te boeken, wil het marketingkantoor van haar af. Ze kunnen niks vermoeden, maar het is alsof ze ruiken dat ze afwijkt. Dan volgt een verrassende ontknoping. De duivel, pleitbezorger van de chaos, grijpt in. Hij start een bijzonder kringgesprek waarin de rollen van het kantoor op de hak genomen en bevraagd worden in een krachtige slotsom waarin het engagement van deze roman wordt onderstreept.

Ideeënroman

Van Binsbergen zet aan tot denken over de maalstroom van het werkende leven. Soms staat dat in de weg van de invoelbaarheid van de personages. Die lijken eerder een opvatting te belichamen in plaats van gedreven te worden door hun eigen psychologie. Dat voelt echter niet als een probleem in een ideeënroman als deze, waar visie belangrijker is dan medeleven. De personages spreken onverbloemd en raak: ‘Hebben we geen bestaansrecht zonder dat we het grootste deel van onze tijd besteden aan betekenisloos werk of uitrusten van dat werk?’

Als je zulke directe uitspraken leest, lijken de personages een soort spreekbuizen die hun tekst opzeggen en sluipt de mechanische beweging van het vervullen van een rol de taal in. Ze vervullen de rol die de maatschappij van ze verwacht, maar ook de rol die het boek ze oplegt. Dat geeft Harpie een ingenieuze dubbele laag. In de directheid schuilt ook Van Binsbergens bijdehante humor. Zoals: ‘Loondienst en voortplanting maken je leven niet ineens zinvol […]. Een afgemaakte studie geschiedenis evenmin.’ De citeerbaarheid van dit soort zinnen, die de betekenis van de roman ondersteunen, geven extra leesplezier.

Harpie is een eigenwijze ideeënroman die aanzet tot reflectie. Van Binsbergen toont zich vindingrijk in haar plot, geëngageerd in haar pointe en direct in haar stijl. Het dubbelleven van Harpie is een slim gevonden en schrijnend middel om de leegheid van de arbeidsmarkt aan te tonen. Ja, Harpie is niet minder dan een terechtstelling van de oppervlakkigheid die ruimte maakt voor nieuwe ideeën.

Rosa de Rijk studeerde Internationale Betrekkingen en Nederlandse literatuur en liep stage bij Athenaeum.nl.