Recensie: We kunnen best iets voorzichtiger doen dan normaal

Een van de eerste coronaboeken is van de Italiaanse schrijver Paolo Giordano, die ook natuurkundige is. In In tijden van besmetting legt hij helder uit wat de crisis precies behelst, wat de belangrijkste aanleidingen zijn (globalisatie en de vernietiging van het milieu) en wat dat voor ons, inwoners van de wereld, betekent.

N.B. Lees ook onze bespreking van en voorpublicatie uit Giordano's De hemel verslinden.

'Wiskunde is niet zozeer de wetenschap van getallen,' schrijft de auteur van De eenzaamheid van de priemgetallen én theoretisch natuurkundige in zijn essay, 'maar de wetenschap van relaties.' Wiskunde gaat over verbanden en netwerken. Dat maakt het een heel geschikt instrument om de huidige staat van de wereld mee te begrijpen. Want SARS-CoV-2 kunnen we in feite beschrijven, meent Giordano, als 'een infectie van het netwerk van onze onderlinge betrekkingen'. Daar getuigen de lege straten, gesloten winkels en niet aan te slepen boodschappen in ieder geval wel van.

Maar Giordano reageert niet puur als wetenschapper op de pandemie. Hij heeft zich waarschijnlijk, net als veel van ons, een slag in de rondte gelezen om iets van de crisis te begrijpen, toch schermt hij niet met artikelen of het laatste nieuws rondom een vaccin. Die getallen en hypotheses zouden bij publicatie waarschijnlijk alweer achterhaald blijken. De duidelijk onderlegde Giordano gebruikt alles wat hij weet om de algemene situatie nog eens helder uit te leggen, op een kalme manier, in een fijn leesbare stijl.

Veel en veel gevaarlijker

Hoe maak je die besmettelijkheid van het virus nou begrijpelijk, bijvoorbeeld. In een situatie zonder sociale onthouding besmet iedereen met het virus ongeveer tweeëneenhalf andere personen. Het aantal besmettingen stijgt dus exponentieel. Maar wat betekent dat, exponentieel? Giordano herinnert zich zijn vader die als een andere Italiaan hem met een noodvaart inhaalde op de snelweg altijd zei 'dat die bestuurder er kennelijk geen flauw idee van had dat de impact van een botsing niet evenredig is met zijn snelheid maar het kwadraat ervan.' De toename van je snelheid kwadrateert hoe hard je botst. Hard rijden was dus 'niet gevaarlijker dan ik dacht', schrijft Giordano, 'het was veel en veel gevaarlijker.'

Een onzichtbaar virus dat zich zo vlug verspreid is niet zo gemakkelijk te begrijpen. Het maakt ons bang, onzeker, cynisch: we raken in paniek of worden fatalistisch. 'Niemand weet echt wat hij moet doen als hij met iets volkomen nieuws te maken krijgt,' schrijft Giordano. 'Laten we dat goed onthouden, en dan bedenken dat we best iets voorzichtiger kunnen zijn dan normaal.'

Onze eigen schuld

Het is zeer menselijk om in onze ontzetting een schuldige aan te willen wijzen. 'Als we het dan per se over schuld willen hebben, dan is het helemaal onze eigen schuld,' oppert Giordano. Dat wil zeggen: deze situatie is niet de fout van één staat, organisatie of politieke partij. De manier waarop de mens zich over de wereld heeft verspreid en de gehele wereld vervolgens op heel efficiënte manieren met elkaar heeft verbonden, daar begint het probleem volgens de natuurkundige, dat 'netwerk van onderlinge betrekkingen'. Voeg daar ontbossing en verstedelijking aan toe en het wordt duidelijk dat we microben en virussen uit hun steeds kleinere habitat verjagen en vervolgens de hele wereld over transporteren. 'Je wordt er duizelig van. Het is een dodelijke aaneenschakeling van oorzaak en gevolg.'

Deze pandemie is dus geen toeval, geen ongelukje. Deze crisis is het gevolg van hoe onze wereld nu werkt, laat Giordano doeltreffend zien. Daar moeten we enerzijds mee leren leven, anderzijds roept de schrijver ons op om die wereld te heroverwegen. Dat is niet zozeer een hoopvolle boodschap, zoals de uitgeverij op de achterflap heeft geschreven. In tijden van besmetting is veeleer prettig realistisch. Dat is wat het meest beklijft aan het essay: de serieuze, bedaarde, intelligente houding van de schrijver. Een gezond voorbeeld.

Harm Hendrik ten Napel is schrijver, filosoof en boekverkoper. Zijn verhalen en essays verschijnen onder andere in Tirade, De Revisor en de Nederlandse Boekengids. In 2018 verscheen zijn verhalenbundel Om aan te raken [fragment] bij Uitgeverij Querido.