Recensie: Appendix en monument bij 't Hooge Nest

'Uit alle windstreken rezen stemmen op, eerst zachtjes en afzonderlijk, maar al snel bereikte een permanente stroom onthullingen, verlangens en getuigenissen ons huis,' vertelde Roxane van Iperen al in haar 4 mei-lezing dit jaar. ’t Hooge Nest had iets losgemaakt, de ontbrekende getuigenissen die Van Iperen al die jaren zocht voor de oorlogsgeschiedenis van haar woonhuis waren er opeens wel. Plus allerlei algemenere bespiegelingen. Voor die stemmen maakte ze Brieven aan ’t Hooge Nest, appendix en monument in een.

N.B. Daan Stoffelsen schreef ook over de rest van Van Iperens oeuvre. Lees ook fragmenten uit ’t Hooge Nest en Schuim der aarde, Joni Zwarts toelichting bij haar Engelse vertaling van ’t Hooge Nest, de uitgebreide versie van deze recensie op de website van De Revisor, en bekijk wat er eerder dit jaar op Van Iperens nachtkastje lag.

Monument, want dit inkijkje in Van Iperens aanwassende bronmateriaal is prachtig vormgegeven, met een sober typografisch stofomslag dat nog kaler en indrukwekkender herhaald wordt op het omslag eronder, en steeds leger wordende pagina's in het derde deel van het boek onderstrepen dat tweede aspect. Inhoudelijk is het boek minder eenduidig: Van Iperens eigen stukken - haar 4 mei- en Cleveringalezing en het verhaal over de slachtoffers van Het Apeldoornsche Bosch - zijn stuk voor stuk sterk, maar behalve haar lezing op de Dam sluiten ze minder aan op ’t Hooge Nest en de eigenlijke brieven. En van veel brieven, die ontbrekende details aanvullen, vraag je je af of er in het eigenlijke boek überhaupt uit geciteerd zou worden. Ze zijn de aanvulling op, niet de kern van Van Iperens dramatische verhaal, en ongetwijfeld hebben zij en de uitgeverij ook overwogen een herziene en uitgebreide editie van ’t Hooge Nest te maken.

Maar de kracht van Brieven aan ’t Hooge Nest zit hem misschien ook meer in dát die brieven er zijn. De veelheid ervan, het verdriet dat er doorsijpelt, de treurige terughoudendheid die even wordt opgeheven, en vooral het gegeven dat de verhalen van meer dan zeventig jaar geleden doorgegeven worden - dat is de moeite waard. Iemand schrijft: ‘Nu droom ik daar niet meer over. Niemand kent dit verhaal (nog) en ik wilde het toch eens aan iemand kwijt, vindt u dat erg?’ Een ander: ‘Hij kon niet veel erover praten, was te emotioneel.’ En: ‘Dit is wat ik vertellen wilde, mag dat?’ Of: ‘Over hoe vreselijk de treinreis ernaartoe was – zij kwam uit een kamp in Mechelen, vermoedelijk heeft ze daar Branco ontmoet – heeft ze mij weinig of niets verteld.’

Ze onderstrepen het belang van Van Iperens missie, van de verhalende geschiedschrijving in het algemeen, en het oog houden voor het onrecht van toen en nu.

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel, recensent en hoofdredacteur van De Revisor.