Recensie: De laatste kans, voor de koude burgeroorlog heet wordt

Het is niet meer één land, de Verenigde Staten van Amerika. Het zijn er twee. Er is het land van de Trump-stemmers en dat van de tegenstanders. Ieder heeft zijn eigen media, taal, feiten en werkelijkheid. De twee kampen staan in een ‘koude burgeroorlog’ tegenover elkaar, schrijft journalist George Packer in De laatste redding. En dat wordt misschien wel een gewelddadige strijd, waarschuwt hij. De VS bevinden zich op een punt dat vergelijkbaar is met de crisis voor de Burgeroorlog in de negentiende eeuw, of met de explosieve situatie van de jaren zestig van de twintigste eeuw.

N.B. Eerder publiceerden we een fragment uit Packers De ontluistering van Amerika.

De tegenstellingen zijn op allerlei vlakken terug te zien. De overwinning van Trump in 2016, zijn aanhang die zijn leugen over de gestolen verkiezing van 2020 overnam en de coronacrisis, waarin Amerika zo slecht afstak. Maar ook de tegenstanders van Trump faalden. Ze vervielen in ‘karikaturen’ en absolutistische standpunten. De anti-Trumpmedia deden hard mee aan de polarisatie en verwaarloosden hun taak, schrijft Packer. Ze behandelden de Trump-kiezers als een soort vreemdelingen, inderdaad uit een ander land.

Van Packers hand verscheen in 2013 het prachtige boek De ontluistering van Amerika. Daarvoor kroop hij in de huid van gewone Amerikanen en beschreef hij de schrijnende gevolgen van de economische crisis van 2008 en later. Dit nieuwe boek is geen reportage, maar een reflectie, geschreven tijdens het isolement van de lockdowns en de pandemie.

Ontwrichting

De ontluistering die Packer eerder bespeurde heeft zich voortgezet. Ging het toen vooral om een ontwricht economisch fundament, nu gaat het om de politieke en psychologische ontwrichting. Want er is geen gezamenlijk verhaal meer over wat de VS zijn en zouden moeten worden, stelt Packer. Er zijn maar liefst vier concurrerende en overlappende narratieven. Het verhaal over Vrij Amerika (met als held Ronald Reagan) vertelt de Amerikanen dat ze het verst kunnen komen door de overheid zo klein mogelijk te houden. Dat over Slim Amerika (Bill Clinton) houdt ze voor dat de besten zullen komen bovendrijven. Echt Amerika (Sarah Palin) stelt dat de christelijke, conservatieve plattelandsbewoners de ware aard van het land vertegenwoordigen. Het verhaal van Rechtvaardig Amerika (Black Lives Matter) draait om het onuitroeibare onrecht tegenover minderheden.

Packer neemt al die verhalen onder de loep en bekritiseert ze. In een scherp hoofdstuk, de kern van dit boek, spaart hij geen van deze stellingnames. Opvallend is zijn harde kritiek op het betoog over onrechtvaardigheid en racisme: te veel nadruk op die zaken vernietigt de liberale waarden en loopt dood, stelt hij.

Hij laat het niet bij kritiek. Packer komt zelf uit op gelijkheid als de ‘verborgen code’ van Amerika. Gelijkheid moet gaan om kansen, niet om uitkomsten. Van ‘socialisme’ moet hij niets hebben. De Amerikaanse vorm van gelijkheid leidt paradoxaal genoeg tot de acceptatie van forse ongelijkheid in bijvoorbeeld welvaart, als iedereen maar de mogelijkheid krijgt om rijk te worden. Maar die mogelijkheid wordt bedreigd. Voor arme kinderen is het bijvoorbeeld veel moeilijker om op prestigieuze scholen toegelaten te worden. Rijkdom en status worden erfelijk. Er is een nieuwe aristocratie ontstaan, constateert Packer, niet als enige.

Stemplicht en dienstplicht

De vergroting van gelijkheid vormt de kern van zijn aanbevelingen in het laatste hoofdstuk. De overheid moet dat doen, onder andere door een breder vangnet van sociale zekerheid uit te spreiden, de erfbelasting te verhogen en monopolies te bestrijden. Maar er moeten ook ‘nieuwe manieren van denken en leven’ komen. De Amerikanen moeten meer oog krijgen voor hun landgenoten uit de andere ‘Amerika’s’, zeker als ze ook tot een andere sociaaleconomische klasse horen. Ze moeten bij elkaar betrokken worden, bijvoorbeeld door een stemplicht en een (sociale) dienstplicht. In dat verhaal hoort ook vrijheid, maar niet om ongehinderd te doen wat je zelf wil, maar de vrijheid om je eigen gemeenschap te besturen.

Ambitie is Packer niet vreemd. De titel van zijn boek verwijst naar Abraham Lincoln. Hij wil met zijn pamflet in het voetspoor treden van markante voorgangers als Walter Lippmann en George Orwell. Door zijn kritiek op de verschillende kampen heeft hij een autonome positie in het debat over Amerika’s toekomst ingenomen. En alleen al de analyse van de ‘Vier Amerika’s’ maakt dit boek een boeiende bijdrage aan die discussie. Zijn pleidooi voor gelijkheid is helder en sluit hier en daar aan bij het programma van de huidige president, Joe Biden. Want Amerika is alweer aan het veranderen.

Addie Schulte studeerde geschiedenis en internationale betrekkingen aan de universiteiten van Amsterdam en Sussex. Hij is zelfstandig journalist en blogt op Boekenstrijd.nl.