Recensie: 'Een betrekkelijk nieuw en pijnlijk experiment'

Lezen gaat niet altijd in een logische volgorde. Ruim vier jaar geleden schreef ik over Maggie Nelsons The Argonauts (2015), een boek over queerness en over transformatie door gendertransitie en zwangerschap. 'Ik weet niet of ik het half begrijp,'' schreef ik, maar ook: 'Dat zijn interessante en belangrijke vragen. Ze stelt ze continu: wat is identiteit, hoe ben je jezelf, met wie, lichamelijk en geestelijk?'' Nicolette Hoekmeijer vertaalde dat essay als De Argonauten, en afgelopen jaar liet ze met Mia Martin in Terras zien welke vertaalkeuzes ze maakte bij Nelsons oudere essay Bluets (2009). Nu is die vertaling in boekvorm verschenen, en ook voor dit boek geldt: razend interessant. Droevig en pijnlijk ook, en geestig.

N.B. Dit stuk is doorgeplaatst van de website van literair tijdschrift De Revisor. Lees ook een fragment uit Bluets, en uit De Argonauten. En Nicolette Hoekmeijers toelichting op die vertaling.

Geestig en oorspronkelijk

Zo begint Nelson:

'1. Suppose I were to begin by saying that I had fallen in love with a color. Suppose I were to speak this as though it were a confession; suppose I shredded my napkin as we spoke. It began slowly. An appreciation, an affinity. Then, one day, it became more serious. Then (looking into an empty teacup, its bottom stained with thin brown excrement coiled into the shape of a sea horse) it became somehow personal.

2. And so I fell in love with a color—in this case, the color blue—as if falling under a spell, a spell I fought to stay under and get out from under, in turns.'

En Hoekmeijer:

'1. Stel dat ik begon met te zeggen dat ik verliefd was geworden op een kleur. Stel dat ik dit zou uitspreken alsof het een bekentenis was; stel dat ik mijn servet in reepjes zou scheuren terwijl we zaten te praten. Het begon geleidelijk. Waardering, een gevoel van verwantschap. En toen, op een dag, werd het serieuzer. En toen (starend in een leeg theekopje, op de bodem bruine drek opgekruld in de vorm van een zeepaardje) werd het op de een of andere manier persoonlijk.

2. En dus werd ik verliefd op een kleur — in dit geval de kleur blauw — alsof ik in de ban raakte, een ban die ik uit alle macht probeerde in stand te houden en te verbreken, beurtelings.'

De gedachte heeft iets geestigs: verliefd op een kleur, onder de betovering van blauw. (En tussendoor een theekopje, die bruine drek, Hoekmeijer maakt het bijna viezer.) Iets origineels, zoals Heather Christle deed met huilen en tranen, en net als bij die essayiste wordt Nelson nu eens intiem persoonlijk en dan weer bijna academisch afstandelijk. In 240 kleine essays van enkele alinea's tot een enkele zin, genoemd naar de korenbloem (maar dan in het Frans, Nelson komt er pas laat achter dat die prachtige blauwe bloem een doodnormale Engelse naam heeft), onderzoekt ze de kleur blauw, perceptie, pijn, het fysieke en emotionele en intens liefdesverdriet. Rouw. Goethe komt langs en Wittgenstein (denk hier een zwetende emoji) en Gertrude Stein en Marguerite Duras en Leonard Cohen en Joni Mitchell.

Ongrijpbaar en persoonlijk

Een psycholoog die beweert dat 'some crying is simply "maladaptive, dysfunctional, or immature."' Waarop Nelson schrijft:

'94. -Well then, it is as you please. This is the dysfunction talking. This is the disease talking. This is how much I miss you talking. This is the deepest blue, talking, talking, always talking to you.'

'Goed dan, zoals je wilt. Dit is de dysfunctie aan het woord. Dit is de ziekte aan het woord. Dit is hoezeer ik het mis jou te horen praten. Dit is the deepest blue, dat praat, praat, dat altijd tegen jou praat.’

Zo gaat ze van droge wetenschappelijke nonsens naar de persoonlijke pijn achter het boek in snoeiend korte, licht variërende zinnen, 'talking, talking, always talking to you'. Wikipedia noemt dit een 'poetry collection', maar Nelson is primair een essayist. Talig is Bluets heel sterk en verzorgd maar poëzie is het niet; ik lees lopende prozazinnen. Het boek heeft wel iets ongrijpbaars, met mooie inzichten en pijnlijke observaties. Zo schrijft ze naar aanleiding van Leonard Cohens 'Famous Blue Raincoat', dat hij besluit met 'Sincerely, L. Cohen', dat het haar minder alleen doet voelen...

'[...] waarbij ik vrijwel alles in briefvorm giet. Ik wil zelfs zo ver gaan om te zeggen dat ik niet goed weet welke vorm ik anders moet hanteren, wat schrijven maakt tot een prisma van alleen-zijn, precies zoals ik hier nu zit, tot een betrekkelijk nieuw en pijnlijk experiment.'

Dus zijn de Bluets brieven? Zo lijkt het dus niet alleen om kleur en pijn en gemis te gaan, maar ook om taal en genre. Alleen al die laatste kwestie maakt dit een bundel om te herlezen, nu in vertaling.

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel, recensent en hoofdredacteur van De Revisor.