Recensie: Wat liefde, geluk en vriendschap

Salley Rooneys derde roman, Beautiful World, Where Are You, is de beste uitwerking van haar interesses tot nu toe. Twee vriendinnen schrijven elkaar brieven over de staat van de wereld terwijl ze hun eigen, kleine levens leiden.

N.B. Lees ook een fragment uit Prachtige wereld, waar ben je, de Nederlandse vertaling van de roman, een fragment uit Gesprekken met vrienden, een fragment uit Normale mensen en onze bespreking van die laatste roman.

Beautiful World, Where Are You doorstaat de samenvattingstest voor literair werk, denk ik. Die test werkt ongeveer zo: is het makkelijk om het boek samen te vatten zonder het tekort te doen? Zo niet, dan is dat een eerste indicatie dat het om een interessant boek gaat, waarvan de kleinste aspecten ertoe doen. Het duidt er meestal ook op dat het boek weinig plot heeft, en ook dat geldt voor Rooneys roman. De grootste plotwending is al achter de rug als het boek begint.

De schrijver, de redacteur en de jeugdvriend

Om het over het verhaal van Beautiful World te hebben, maak ik enigszins noodgedwongen toch een schets van de handeling. Alice heeft twee romans geschreven die haar nogal wat literaire beroemdheid en geld hebben opgeleverd, maar ook een zenuwinzinking waarvoor ze kort opgenomen moest worden. Ze ontmoette Eileen op de universiteit, waar Eileen juist een soort beroemdheid leek te worden, in academische zin. Alice was een vreemd buitenbeentje maar, misschien juist daardoor, de twee voelden zich tot elkaar aangetrokken. Inmiddels leidt juist Eileen een klein leven als redacteur voor een literair tijdschrift, ‘moving comma’s around’.

Dan is er nog Simon, de jongen waarmee Eileen is opgegroeid. Hun voorgeschiedenis vertelt Rooney in één ademloos hoofdstuk, meteen al een hoogtepunt van het boek. De zomer waarin Simon, twintig en filosofiestudent aan Oxford, komt helpen op de boerderij, kijkt de vijftienjarige Eileen elke ochtend uit het raam om te zien of hij er al is. Ze zorgt steeds dat ze bij de achterdeur is als Simon binnenkomt.

‘They would talk for a little while, ten minutes or twenty, and afterwards he would go to the farm and she would go back upstairs and lie in bed. Some mornings she was happy, flushed, her eyes gleaming, and on other mornings she cried.’

Ze blijven hun hele leven vrienden. Maar willen ze niet eigenlijk iets anders van elkaar?

Even modern als klassiek

Rooney verkende soortgelijk terrein al in haar eerste twee romans: vriendschap, jeugdliefde en wat die nog meer kan worden en ook klasse, via Felix de magazijnmedewerker die Alice op Tinder ontmoet. Dit keer minder sentimenteel dan in Normal People (2018) – hoewel de titel van de nieuwe roman iets anders doet vermoeden – en met interessantere personages dan in Conversations with Friends (2017). Rooney lijkt vooral ook te anticiperen op kritische verschuivingen rondom zogenaamde millenialliteratuur. Recent publiceerde Becca Rothfeld nog een lang artikel (‘Sanctimony Literature’ in Liberties) waarin ze Rooneys karakters bekritiseert: ze zijn meer bezig met hun plek binnen sociale intersecties dan met hun eigen, messy, individuele bestaan.

Rooney ondervangt dit met een even moderne als klassieke vormkeuze. Elk hoofdstuk uit het leven van Alice of Eileen wordt gevolgd door een e-mail die de vrouwen elkaar sturen, wat van Beautiful World een halve briefroman maakt. Het zijn lange, erudiete brieven, intellectueel en reflectief. Wat voor leven moet je leiden als extreem geprivilegieerde westerling? Is het einde van de beschaving nabij, zoals ooit tijdens de late bronstijd een gehele wereld in elkaar lijkt te zijn gestort? Welke plek heeft religie nog in het leven van een modern mens? Wat is het juiste, het goede, het schone?

Ondertussen leven de vrouwen hun leven, op zoek naar wat liefde, geluk, bezig vriendschappen te bewaren die met de tijd ingewikkelder dreigen te worden. Hun imperfecte levens contrasteren met de brieven. Alice en Eileen verlangen niet altijd het juiste, ze verlangen nu eenmaal wat ze verlangen. De brieven zijn een plek om groter te denken, om samen te reflecteren op onze enorme, complexe wereld, maar begrippen als kapitalisme, klimaatcrisis en sociale gerechtigheid vatten hun dagelijks leven niet samen. Dat is veel gewoner, maar wel het verhaal waarin Rooney geïnteresseerd is en blijft. Ze maakt er ook nog eens steeds betere boeken van.

Harm Hendrik ten Napel (1991) is schrijver, filosoof en werkt op een kantoor.