Recensie: Wijsgerig, scherp, geestig, op maat: A.L. Snijders

Wat een boekverkopersbespreking zou worden, is opeens een In Memoriam geworden: A.L. Snijders is maandagochtend overleden. Dit gaat dus automatisch over meer dan zijn twaalfde bundeling ZKV's Tat Tvam Asi, zijn dikste: 2019 en 2020 waren productieve jaren voor de schrijver. Zijn zeer korte verhalen, die het schemergebied tussen essay, column en fictie benutten, herinneren, observeren, citeren, fabuleren. Hij wandelt tot in den treure op doktersadvies (of liever 'loopt') in het bos of langs de rivier, bezoekt Amsterdam, hakt of koopt hout, leest poëzie - en is niet zelden op maar een pagina wijsgerig, scherp én geestig.

N.B. We publiceerden eerder voor uit Tat Tvam Asi, en uit Grasses and Trees, Lydia Davis' Engelse vertaling van Snijders' ZKV's, en Daan Stoffelsen besprak het. Ook besprak hij Een handige dromer en publiceerden we voor uit Het oog van de naald, Wapenbroeders en Vijf bijlen. Ten slotte lichtte Guillaume Deneufbourg, Snijders' Franse vertaler zijn vertaling toe van twee bundels ZKV's.

​Die productiviteit, voor onder andere de VPRO-gids, De Standaard en de Berkelbode, gaat niet helemaal zonder doublures of anekdotes die de Snijders-lezer al kent; zo is 'Waarheid (1)' een verlengde versie van 'Waarheid (2)', later gepubliceerd voor een ander medium, en denk je een enkele keer: nu weten we het wel. De Achterhoeker-sinds-vijftig-jaar hield ooit varkens en kippen, hij had heel veel honden en ook logeerhonden, de katten wonen buiten, en af en toe duikt er een kudde schapen op, en hij gaf les dus er komen continu oud-leerlingen langs. En ja: 'De dokter zegt dat wandelen een vijand van de aftakeling is.' 'Ik heb mijn leven verrijkt, ik reis met de trein.' 'Langs mijn huis loopt een eigen weg. Ik kan er ook niets aan doen, het bordje stond er al toen ik hier kwam wonen, vijftig jaar geleden.' En soms begint een ZKV uitgesproken flauw: 'Het was een roerig gezelschap dat mijn verjaardag vierde, ik was er zelf ook.'

Maar je moet die stukken dan ook niet kort na elkaar lezen (een grote beperking voor beroepsrecensenten, lijkt me)! Dan wreekt zich de maggiblokjesmetafoor van Wim Brands (elke lezer kan naar believen dit extract met zijn eigen geestelijk vocht aanlengen, ik leen dit van de flaptekst): te veel smaak. Maar de formulering telt (die wandel-, treinreis- en eigendomszinnen zijn krachtig en raak), en de variatie. Heel expliciet verwijst de schrijver op 3 februari 2020, in 'Testrit', naar een eerder ZKV. 'Ik schreef vorige week in een lokale krant een verhaal over een meisje uit de Achterhoek dat met haar buurjongen naar Amsterdam gaat om een auto te bekijken.' Dat was een mooi ZKV, 'Winkelraam', waarin de geboren Amsterdammer in de buurt van zijn jeugd is, en die jongen zijn buurmeisje vergeet. 'Ik vond het een beetje pijnlijk, ik ben wel geïnteresseerd in het toeval, maar er zijn toch situaties waar ik geen greep op heb, en ik had het idee dat dit zo'n situatie was.' A.L. Snijders leidt haar rond, en redt haar. In 'Testrit' gebruikt hij een daadwerkelijk andere bewoording, want het gaat hem nu om iets anders:

'Een paar dagen later word ik in de Achterhoek op straat aangesproken door een lezer van de lokale krant die vraagt wat de naam van het meisje is. Hij kent een meisje die zulke dingen verzint om voor niets te reizen. Haar ouders hebben er verdriet van. Ik moet hem de waarheid vertellen: ze heeft niets verzonnen, ik heb haar verzonnen.'

Het meta-element, de ietwat belegen frase 'er verdriet van hebben' en die laatste zin waarin de waarheid van het personage naar de schrijver verschuift: dit vind ik erg mooi.

A.L. Snijders (pseudoniem van Peter Müller) trouwde in deze periode voor de derde maal (ergens schrijft hij dat zijn verloofd hem niet kende, maar ik kan die passage niet terugvinden) en ondergaat de coronamaatregelen met ironische dienbaarheid. 'Ik zit veel thuis, ik heb begrepen dat de minister-president dat graag ziet: A.L. Snijders thuis.' 'De nieuwe tijd is als een geluidloze trein het station binnengereden. Ik ga nergens naartoe, ik ontvang niemand.' Maar vaker hebben zijn verhalen iets tijdloos, natuur- en literatuurgebonden. (Wat citeert die man veel poëzie!) Je denkt, net als de Achterhoekse lezer, vaak dat hij non-fictie schrijft, maar in zijn favoriet 'Gevallen engel' moeten de eerste woorden je al op het goede spoor brengen: 'Ik zou iets willen schrijven over een man die elke ochtend naar zijn werk fietst.' Saaie materie zou je zeggen, maar als de Constantijn Huygensprijswinnaar van 2010 iets wil schrijven, dan gebeurt er daadwerkelijk iets:

'De man is in de loop der jaren verliefd geworden op een vrouw in de buurt van de Ceintuurbaan. Ze hebben elkaar nooit gesproken maar omdat de fietstijden zo precies zijn, zijn er aan beide kanten gewoonten ontstaan die in hun uitwerking lijken op eb en vloed, zon en maan, dag en nacht. De man is een gevallen engel, maar hij weet niet dat de vrouw hiervan op de hoogte is. De vrouw is geboren in Sumerië, het gebied dat ooit deel uitmaakte van Mesopotamië, het Tweestromenland.'

Het domein van fictie. Iets later, met weer zo'n laconieke komma: 'Ze kijken elkaar aan, zij is vierduizend jaar oud.'

Ik heb Peter Müller noch A.L. Snijders goed gekend, hooguit met hem en zijn uitgevers Paul Abels en Martien Frijns gecorrespondeerd over een boekenlegger voor Athenaeum en een verhaal voor De Revisor ('Zee', 19.0.2020). Een sympathieke man van bondige mailtjes, maar ik leer hem beter kennen door een mooi In Memoriam van Sebastiaan Kort en een marathoninterview door Wim Brands. En er is een erfenis. Net als Brands schrijft hij je naar andere oeuvres toe (Frank Koenegracht!), en meer nog: hij laat een oeuvre na dat zich laat grasduinen, immer smaakvol en op maat. En ja, in haar In Memoriam bij de VPRO memoreert Katja de Bruin de opmerking ‘Je had hier helemaal niet hoeven komen. Je weet alles al. Wie mijn zkv’s leest, weet eigenlijk alles over mij’. A.L. Snijders zal gemist worden, herdacht en herlezen. En we beginnen nu.

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel, recensent en hoofdredacteur van literair tijdschrift De Revisor.