Recensie: Het inktig irritant denkding en de andere demonen in Maddie Mortimers geweldige debuut Landkaart van ons verbluffende lijf

Weer kanker. In het begin van Maddie Mortimers romandebuut Maps of Our Spectacular Bodies - ik las de vertaling van Corine Kisling en Janine van der Kooij, Landkaart van ons verbluffende lijf - lijkt het al snel duidelijk waar de pijn zit. Lia is ziek. Maar zij, en haar man Harry en haar dochter Iris blijken andere demonen te hebben die nu opduiken, en tussen hun scènes door geeft een duivelse verteller commentaar. Dat resulteert in een poëtische, dramatische, sardonische, geweldige roman, die terecht de Desmond Elliott debuutprijs kreeg en op de longlist van de Booker Prize 2022 belandde.

N.B. Lees ook een fragment uit Landkaart van ons verbluffende lijf.

Demonen en poëzie

Want was Landkaart van ons verbluffende lijf - het enkelvoud bekt wel lekkerder maar doet geen recht aan het collectieve, bijna universele - net zo goed geweest als Mortimer het bij dat gezin had gehouden? Lia’s verhaal is interessant en complex: de illustratrice, de snel van haar geloof afvallende dochter van een predikant, vertelt hoe ze viel voor Matthew, de iets oudere jongen die haar ouders in huis opnamen. Hoe er een geheime, heel fysieke relatie ontstond, ondanks de intuïties van haar moeder (die ‘wilde dan ineens voor hem gaan staan, om diep in de zwarte geweerloop van haar dochters ogen te kijken en een eind te maken aan dat staren’), en hoe die uitgroeide tot de grote ongezonde liefde van haar leven.

Die Matthew is natuurlijk een van Harry’s hoofdpijndossiers, net als zijn verwarrende flirt met die postdoc op de opleiding. De twaalfjarige Iris stuit dan weer op dat populaire meisje in de klas dat verdeelt en heerst. Ze stelt voor vrienden te worden: ‘We moeten die peuk uitmaken op onze hand, een rond brandmerk [...] als een teken van vriendschap.’ Iris is dapper, maar als ze dat gedaan heeft: ‘Ik wist niet dat je het echt zou doen.’ Vervolgens begint deze Burn Girl aan het wekelijks voorlezen van verzamelde geheimen van klasgenoten, een intimiderend ritueel. Kan Iris er wat aan doen? Zal het recht zegevieren?

Ik denk dat deze roman ook hiermee alleen heel goed zou zijn: Mortimer schrijft geestig (‘Lia vond het heerlijk als haar vader in Godsnaam zei, de o van zijn God rond en knallend als een schot.’) en poëtisch in bladspiegel…

‘Al die dingen gingen door Lia’s hoofd terwijl ze op haar rug lag, met Harry die zachtjes naast haar lag te snurken alsof zijn neus vol aarde zat. Haar lippen fluisterden een sorry, God tegen het plafond.
Het bleef hangen en verzuurde
zoals dat gaat met iets
dat niet genoeg waarheid bevat
om op te gaan
in
de nacht.’

… en woordkeus: ‘Een windvlaag likte over het pad, zijn tong had een plagerig vroege herfstsmaak van as. / Lia knipperde drie keer. De kleuren verschoven een octaaf.’

Dat is al heel erg knap en overtuigend gedaan. En de milde, originele Lia, haar rustige, tuinierende Harry en de zo levendige Iris zijn heerlijke personages, je gelooft ze. Mortimers psychologie klopt en werkt: ik moest hardop lachen en stiekem huilen.

‘De slechteriken winnen’

Maar het drama wint aan kracht door die andere stem, die in vet is afgedrukt, en nog wildere typografische capriolen uithaalt dan de verteller in de reguliere roman. Het is dan ook zinnig om behalve de vertaler, Saskia van der Lingen, de zetter te noemen (Mat-Zet bv., dat ook Ottolenghi-boeken heeft ervoor getekend), die heeft ook een kunstwerkje afgeleverd dat in html moeilijk is weer te geven. Dit zijn de eerste zinnen van het boek:

‘Ik

Ik, inktig irritant denkding, opengescheurd vanaf haar prille start, met de grootte van een haarvat en het verstand van een meloen, ben behoorlijk optimistisch over hoe mijn leven er zal gaan uitzien. Sindsdien heb ik aan haar randjes geknabbeld, genoten van mijn sluipwerk op kousenvoeten dwars door haar voedingskanaal naar beneden, naar de plek van vertering, en ik ben zó goed, zo druk doende geweest met het verzamelen, versplinteren, verscheuren en vermalen van weefsel, holtes, botten, plooien en knopen, dat ik me hier nu helemaal thuis voel.’

Hij (‘I, itch of ink, think of thing’, goed opgelost!) doet denken aan Kraai in Max Porters geweldige, met de Europese Literatuurprijs bekroonde rouwnovelle Verdriet is het ding met veren (ook vertaald door Van der Lingen!): een sardonische stem die dingen verdraait, commentaar geeft, elementen uit het leven buiten onze verbluffende lijven meteen verwerkt in zijn eigen analyses, poëzie, theatervoorstellingen. Een daarvan eindigt pijnlijk genoeg met

‘Uw gastheer moet zich gaan verkleden
dit waren al mijn zinnen
tot slot wil ’k u nog meegeven:
de slechteriken winnen!’

Winnen de slechteriken? Je weet het dan nog niet, maar de leeftijd van de schrijfster (ze is van 1996!) deed al vermoeden dat de roman niet autobiografisch is, althans niet de rol van de moeder. (Maar wel in de dochterrol, lees ik later: Mortimer noemde het ‘an elegy to my mum and to our relationship’.) In ieder geval ontregelt deze stem, het is een gemene intellectueel die vage personages als ‘Geel’, ‘Duif’ en ‘de Tuinman’ opvoert (en ze laat verstoppen voor de chemokuur, ‘Rood’), van wie je soms denkt: dit is het kwaad zelf, of de dood, of Matthew, en uiteindelijk Lia zelf, want de kanker en zij vergroeien.

‘Onder het brede bekken van een helderblauwe hemel, had Lia het gevoel dat ze weer lucht kreeg.

De wereld ligt aan onze kreeftenscharen!’

De prijzen

Dat inktig irritante denkding breidt zich in ieder geval uit, er gebeurt van alles, je ontdekt steeds meer over dat verleden, over die ziekte, de demonen vermenigvuldigen zich, en na bijna vijfhonderd pagina’s ben je een rijkere lezer. Gaat Mortimer met dit grootse debuut door naar de Booker Prize-shortlist? Ik weet het niet, ik heb de andere twaalf boeken niet gelezen, en ik twijfelde in de vette passages nog wel eens of de verwarring niet té groot was, of het spel niet te zeer ontspoort. Maar wat de Desmond Elliott prize-jury zegt, dat de roman ‘penetrated the body and spirit of literature, taking an experience, one familiar to so many of us, and making it unique’, dat staat. En de ambitie, het experiment, de poëzie, de humor, de psychologie: Maps of Our Spectacular Bodies moet de shortlist toch wel halen?

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.