Recensie: Ingvild H. Rishøi schreef hét kerstverhaal van 2022: Stargate

De tienjarige Ronja woont met haar zestienjarige zus Melissa en vader in Oslo. Kerstmis nadert, maar ook dit jaar zullen ze vanwege bittere armoede geen kerstboom kunnen opzetten. Hun vader is werkeloos en spendeert zijn dagen het liefst in kroegen met illustere namen als Stargate en Vrienden. Dan vindt Ronja een baan als kerstboomverkoper voor haar vader. En de wonderen zijn de wereld nog niet uit, want haar vader gaat solliciteren en krijgt de baan. Hij krijgt zelfs na een paar dagen een voorschot op zijn salaris. De koelkast puilt uit van het lekkere eten, maar het geld leidt hun vader ook weer naar de kroeg en naar laveloosheid. Hij komt zijn bed niet meer uit en verzaakt zijn verplichtingen. Er zit voor de zusjes niets anders op dan zelf het heft in handen te nemen - Ingvild H. Rishøis debuut Stargate (vertaald door Liesbeth Huijer) heeft alles in zich om een kerstklassieker te worden.

Eigenzinnige versie van Andersens sprookje

Met haar eerste roman Stargate boekte Rishøi vorig jaar december groot succes in Noorwegen, Zweden en Denemarken. Haar kerstvertelling is een eigenzinnige versie van het sinistere sprookje van het Meisje met de zwavelstokjes. Net als Andersen gebruikt Rishøi het beproefde perspectief van een kwetsbaar kind om maximaal effect te sorteren bij volwassen lezers. Ronja ontroert met haar eenvoudige observaties in korte, stilistisch verfijnde zinnen. Werkelijkheid en fantasie schemeren in haar kinderlijke beleving nog door elkaar heen. Zij neemt het leven zoals het is en is zich niet bewust van de barre omstandigheden waarin ze leeft. Maar wij weten wel beter. Hoe meer Ronja droomt van betere tijden, hoe meer wij de wrange realiteit proeven van de grimmige omstandigheden waarin de meisjes verkeren. Als Ronja zich nog van geen kwaad bewust is, schreeuwen wij tegen de pagina’s dat ze op moet passen.

Een knagend geweten

Rishøi heeft de gave om je als lezer te raken. Ze doet dat heel geraffineerd via de personen om Ronja heen: Melissa met haar grote verantwoordelijkheidsgevoel, kerstboomverkoper Tommy met zijn nuchtere handelaarsmentaliteit (‘We verkopen een droom. Wat onze klanten kopen, is kerstsfeer.’) en buurman Aronsen met zijn oplettende blik (een baken als een vuurtoren voor Ronja). Met Stargate houdt Rishøi je genadeloos klem in een paradox: terwijl je je laat inpakken door Ronja’s geïdealiseerde beeld van een hartverwarmende kerst en je uitkijkt naar een feestelijke decembermaand knaagt je geweten omdat je aan het genieten bent van haar tragische leefomstandigheden.

De magie van het verhaal

Waar Andersens maatschappijkritische sprookje is ingebed in een religieuze context, toont Rishøi ons de gevolgen van een maatschappij die doortrokken is van een slaafs geloof in het kapitalisme. Bij Andersen krijgt het meisje door het ontsteken van de zwavelstokjes visoenen over haar overleden oma en als ze sterft wordt ze herenigd met haar grootmoeder in de hemelse warmte. Ronja en Melissa zijn echter op zichzelf teruggeworpen. Er is geen familielid op wie ze kunnen vertrouwen en in het bestaan van een god geloven ze niet. Ze hebben hun eigen verbeeldingskracht en doorzettingsvermogen nodig om op de been te blijven. Lukt ze dat? Of is Ronja hetzelfde lot beschoren als het meisje met de zwavelstokjes? Lees om dat te achterhalen dit wonderschone kleinood en onderga de kracht van fantasie.

Miriam Piters is conrector en docent Nederlands aan het Montessori Lyceum Rotterdam en recensent.