Recensie: David Graeber onderzoekt: begon de Verlichting in Madagaskar bij piraten?

In de geest van het eveneens postuum verschenen Het begin van alles (The Dawn of Everything) is Pirate Enlightenment: Or the Real Libertalia opnieuw een toonbeeld van kritische, geëngageerde, maar vooral vlotte geschiedschrijving. Gebaseerd op veldwerk in Madagaskar onderzoekt David Graeber, de twee jaar geleden overleden antropoloog en activist, de ‘verlichte’ piratenutopieën die zich in de achttiende eeuw op de Noordoostkust van het eiland vestigden.

N.B. Piratenverlichting, in de vertaling van Rogier van Kappel, verschijnt 7 maart bij Uitgeverij Maven - lees bij ons een fragment. Op Athenaeum.nl staat ook een fragment uit Het begin van alles en Joop Hopsters aanbeveling, een fragment uit Bullshit Jobs en een uit Schuld, en Misha Velthuis' bespreking van The Utopia of Rules: On Technology, Stupidity, and the Secret Joys of Bureaucracy.

Dit is zijn insteek:

‘If nothing else, what I’d like this little experiment in historical writing to bring home is that existing history not just deeply flawed and Eurocentric, it’s also unnecessarily tedious and boring.’

En dat lukt! Met lichte pen, hier en daar anekdotes van zijn eigen tijd op Madagaskar aanvoerend, beargumenteert Graeber dat vrouwelijke handelaren, kolonisten, Islamitische gnostici en piraten een culturele smeltkroes vormden, geënt op de ‘Europese’ verlichtingsidealen van gelijkheid en vrijheid. Ondanks het gebrek aan historische kennis over deze gemeenschappen en het verlies aan bronnen, laat Graeber zien hoe epische verhalen en legendes over deze piratenutopieën hun weg vonden naar Europa en daar het verlichtingsdenken beïnvloedde.

Voortbordurend op zijn eerdere werk is Pirate Enlightenment een geslaagde poging om de lezer te overtuigen dat menselijke samenlevingsverbanden flexibel, veranderlijk en minder hiërarchisch waren dan de moderne geschiedschrijving doet vermoeden. Door piratenkoningen John Plantain en Ratsimilaho, duivelsaanbidding en slavenopstanden op Madagaskar te verbinden met het ontstaan van het gedachtegoed van de Verlichting toont Graeber eens te meer hoe onconventionele verhalen over het verleden ertoe doen. Of, zoals Peter Frankopan in The New York Times schreef: ‘David Graeber was a highly original thinker and a wonderful writer. Most of all he was someone who sought out challenging problems and set about trying to solve them.’

Wietse de Jonge is boekverkoper Geschiedenis bij Athenaeum Boekhandel Spui.