Recensie: Een heel rijk boek: Ilja Leonard Pfeijffers Alkibiades overtuigt

Ik ben fan van Ilja Leonard Pfeijffer, ik vond Grand Hotel Europa heel tof, en als archeoloog ken ik de geschiedenis van Klassiek Griekenland goed, en daardoor ook het verhaal van Alkibiades, zij het niet tot in detail. Dus ja, ik wist dat hij controversieel was, en interessant, en als dan een van de grootste schrijvers van Nederland daar een boek over schrijft, dan ga ik dat lezen. En Pfeijffer overtuigt me.

N.B. Donderdag 15 juni interviewt Jelle van Riet Pfeijffer in de Oude Lutherse Kerk (Amsterdam), vrijdag 16 juni Toef Jaeger in de Doopsgezinde Kerk (Haarlem). Wees erbij! Lees ook een fragment uit Alkibiades en lees Bob Kappens bespreking van de roman.
Lees verder Jessica Krosinski over Grand Hotel Europa, waaruit we ook voorpubliceerden. Eerder publiceerden we voor uit La Superba (Libris Literatuurprijs, E. du Perronprijs, KANTL-prijs, Tzumprijs), en lichtte vertaalster Michelle Hutchison haar vertaling toe. We publiceerden ook voor uit Peachez en Maarten Dessing besprak Pfeijffers Brieven uit Genua.

Pfeijffer dacht al langer over een roman over Alkibiades, de - ik citeer even de flaptekst - ‘extravagante, geniale, opzienbarende, androgyne, biseksuele en omstreden politicus en strateeg’, een perfecte figuur voor een avonturenroman, maar door de politieke gebeurtenissen van de afgelopen jaren zag hij dat Alkibiades ook een actueel boek kon worden over het verval van de democratie. Zoals hij ergens schrijft:

‘Maar de democratie is geen definitieve lotsbestemming van de mensheid. Anders dan iemand die op dit moment in het trotse, democratische Athene woont wellicht geneigd is te denken, is de democratie geen eindbestemming maar ook slechts een tijdelijke fase in de natuurlijke cyclus van de staatsvormen. Ook de democratie zal uiteindelijk met zekerheid in verval raken, want evenals het geval was bij de voorafgaande transities in de cyclus, zal de democratie op een gegeven moment geërfd worden door een generatie die vergeten is dat het democratisch zelfbestuur met bloed en tranen op andere staatsvormen is bevochten en die de democratie als een vanzelfsprekend privilege beschouwt.
Net als bij de vorige transitiestadia zal de democratische staatsvorm door de nieuwe generaties in toenemende mate begrepen worden als een vrijgeleide om het eigenbelang na te streven. Democratische grondrechten worden niet langer opgevat als het voorrecht om de publieke zaak te mogen dienen, maar als een reden om individuele rechten op te eisen. Het volk wil steeds meer in ruil voor steeds minder verplichtingen en inspanningen. De politici, die voor hun machtspositie afhankelijk zijn van de gunst van het volk, beginnen allerlei vormen van verontwaardiging te mobiliseren om zichzelf vervolgens te kunnen presenteren als voorvechters van gekrenkte waardigheid en verkwanselde belangen.’

Dat mag wat theoretisch zijn, en ongetwijfeld past hier ook de verzuchting die Alkibiades elders noteerde: ‘Zij geeuwde. Zeeslagen zijn moeilijk na te vertellen aan een vrouw.’ Maar het is raak! En dan blijft het nog een avonturenverhaal met al die interessante anekdotes. Ik was deze week bij de persbijeenkomst voor het boek. Daar maakte hij duidelijk dat hij, als gepromoveerd classicus, zich als ware onderzoeker in de materie heeft vastgebeten. Desgevraagd gaf hij aan de wetenschap achter zich te hebben gelaten, maar deze combinatie van het bibliotheekwerk en het schrijven was geweldig, het plezier waarmee hij alle details heeft nagezocht, spatte er in zijn reactie vanaf. Hij wilde dat het klopte, hij wilde zijn lezers een juist, vol en gul boek geven.

En dat is gelukt! Het is een heel rijk boek geworden, met lange, barokke zinnen, passend bij het onderwerp, politieke beschouwingen, filosofische overwegingen, militaire kwesties. Er zit ook een heel notenapparaat in, en het kan misschien wat droog zijn - maar dat maakt dat dikke boek dus ook wat overzichtelijker: de roman zelf is slechts 750 pagina’s. En twaalf boeken, in de traditie van de epische dichters, en met de ambitie ze te overklassen. Pfeijffer schreef het op alsof het Alkibiades’ memoires zijn, over zijn beweegredenen, en daarmee kan Pfeijffer het hele verhaal in al zijn glorie vertellen, en je komt echt dicht bij het personage, en dus bij Sokrates, Perikles, Kleon, noem ze maar op, al die vijfde-eeuwse grootheden. En ik geloof het, ik ga erin mee. Ik houd dan ook erg van dit soort boeken, die overtuigende fictionalisering van historische figuren zoals in John Williams’s Augustus of Scurati’s Mussolini-boeken. En ik mag nog een flink stuk in dit epos lezen, een heerlijk vooruitzicht.

Roel Salemink is archeoloog en winkelchef bij Athenaeum Boekhandel & Nieuwscentrum Spui.