Recensie: Jona redt zich wel: Joke van Leeuwen is ouderwets fris en oorspronkelijk in Hier ben ik!

Fris, oorspronkelijk en met een jonge blik die grote dingen overzichtelijk maakt: dat zijn en blijven de boeken van Joke van Leeuwen (1952), die ongeveer alle prijzen al gewonnen heeft, en nu weer kans maakt op de Woutertje Pieterseprijs met het lichte, actuele Hier ben ik!. Daarin wordt Jona wakker in de kantoorflat van Wolem, om te ontdekken dat het dorpje overstroomd is, en iedereen geëvacueerd. Ze begint zichzelf te redden.

N.B. Lees op onze site ook fragmenten uit Joke van Leeuwens romans voor volwassenen Feest van het begin en Hier, en Fleur Speets bespreking van De onervarenen.

Van Leeuwen won de Gouden Griffel en de Gouden Penseel (tweemaal), de Woutertje Pieterseprijs (tweemaal), de Gouden Uil, de Theo Thijssenprijs en de Constantijn Huygensprijs, en de AKO Literatuurprijs. Maar op die lauweren rust ze niet, jaarlijks laat ze meermaals van zich horen, en afgelopen jaar met de multibiografie Beginnelingen. De jonge jaren van 24 opmerkelijke mensen uit de hele wereld (10+) en Ik ben hier! (8+).

Jona redt zich wel

Jona is enig kind, en slim. ‘Jona was heel goed in onthouden. Vooral woorden die ongewoon waren vergat ze niet. Bijvoorbeeld Dnjepr, dat was een naam van een rivier. Die rivier was meer dan tweeduizend kilometer lang. Ze riep dat woord weleens als ze door Wolem liep.’ Ze mag elke dag na school bij haar vader in de enige flat van Wolem komen — als enige kind in dat enorme gebouw.

‘Dat mocht omdat ze geen moeder meer had. Haar moeder was ziek geworden en niemand had haar beter kunnen maken.
Voordat ze doodging had ze tegen Jona’s vader gezegd dat hij goed voor Jona moest zorgen. Ze wou niet dat hun kind bij andere mensen moest wonen, of urenlang alleen thuis moest zitten.
“Maar ik blijf natuurlijk werken,” had haar vader gezegd. “En Jona redt zich wel.”
Toen had haar moeder gezegd: “Dat kind is belangrijker dan al dat geregel van jou.”’

Zowel Jona’s vader als moeder blijkt gelijk te hebben. Als het dorp overstroomt (‘“Heb je al gehoord van de toestanden? Er zijn toestanden.” [...] “Het water wil te hoog,” zei hij. “En Wolem ligt te laag. Het kan zijn dat het water komt. Maar het zal wel meevallen. Er zijn mensen die uit Wolem weggaan. Die zijn bang voor het water. Ik ben nooit bang. Eet je bord eens leeg.”’) en Jona in de flat in slaap gevallen is, ontwaakt ze moederziel alleen.

Maar Jona gaat op onderzoek, ze vindt eten, ze vindt de foto van haar moeder in de la van haar vader, en samen met andere bureaufoto’s houdt die haar gezelschap, ze schrijft groot ‘Hier ben ik!’ in ‘mooie witte blote’ suikerklontjes op het dak voor passerende vliegtuigen. (En herhaalt dat na een regenbui met allerlei dingen uit de kantoren.) Ze heeft telkens baat van wat ze onthouden heeft. Ze sluit vriendschap met een duif. En ze wacht tot iemand haar ziet.

(Dat gebeurt. Haar vader redt Jona.)

Dan heb ik iemand om mee te praten

Ik ben hier! is een overzichtelijk maar oorspronkelijk overlevingsverhaal, met Van Leeuwens eigen, droge tekeningen, en zinnen zonder woord te veel. Overleven is vooral eenzaam, en ze zoekt gezelschap in de foto’s op de bureaus (zo is er een man die ‘blij en verliefd’ kijkt. ‘Nu keek hij verliefd naar Jona.’.) en in spelletjes. Ze heeft onthouden hoe ze moet buikspreken, dus:

‘Dat ga ik morgen doen, dacht ze. Met die handschoen. Ik ga met die handschoen praten. Dan heb ik iemand om mee te praten, al is het een handschoen.
En hoopvol viel ze weer in slaap.’

Twee grote thema’ zijn bepalend, maar wat schetsmatig: die overstroming, die Ik ben hier! een klimaatboek maakt, en de dood van Jona’s moeder, die het een rouwboek maakt. Maar Van Leeuwen maakt het lichter, bijvoorbeeld door de toonzetting van Jona’s vader over ‘de toestanden’, en door de rouw in concrete dingen te vatten. Haar moeders foto helpt Jona, en met haar kan ze in gesprek. Dat gaat niet diep, maar het ontroert, zoals het een groot gemis zichtbaar maakt en het onderstreept hoe alleen Jona is - en zich toch niet alleen hoeft te voele.

Een nat dorp, droge humor: Ik ben hier! is geestig en licht en ontroerend, een boek dat even eigentijds (‘Het water wil te hoog’) als tijdloos (‘al dat geregel van jou’) is, een echte Joke van Leeuwen — dus wordt het boek bekroond?

Daan Stoffelsen is webredacteur bij Athenaeum.nl en vader van twee.