Recensie: Literaire escapades

In een poging de verpulping van literaire erotiek tegen te gaan gingen Jamal Ouariachi, David Pefko en Daan Heerma van Voss de uitdaging aan. Met 25, 45 en 70 willen zij een erotisch maar literair verantwoord alternatief bieden voor de Vijftig tinten-trilogie. Hun succes is fifty-fifty: pornografisch? Zeker. Literair? Check. Opwindend? Mwah. Seks is een kwestie van levensbelang voor hoofdpersoon Hanna, maar erotiek blijkt ondergeschikt aan zwaarmoediger thema's in 25, 45 en 70. Wie niet vies is van rauw kan zijn hart ophalen. Door femke greiner.
N.B. Vanavond treedt het drietal op bij NRC Restaurant Café.

Fantasie versus werkelijkheid

In de elkaar opvolgende romans zijn we getuige van de seksuele lotgevallen van Hanna wanneer zij 25, 45 en 70 jaar oud is. Ouariachi laat zijn vijfentwintigjarige Hanna rouwen om een verloren liefde, terwijl ze op de allerlaatste Koninginnenacht met een bootje door de grachten van Amsterdam vaart. Pratend tegen wie er maar wil luisteren blijkt Hanna gaandeweg de avond een pathologisch leugenaar. Haar minnaar, die om onduidelijke redenen uit haar leven verdween, neemt bij iedere wending van het verhaal perversere vormen aan. Tijdens het 24-uursbacchanaal dat 25 omvat laat Hanna talloze minnaars de revue passeren, in de hoop zichzelf onmisbaar te maken. Werkelijkheid en fantasie lopen door elkaar.

Met zijn yupperige stijl, waarin zelfstandig naamwoorden bijvoeglijk worden gebruikt en vice versa, weet Ouariachi perfect de sfeer te kenschetsen die past bij de hedonistische Generatie Y. Monarchie of republiek, het zal ze worst wezen, als er maar gefeest kan worden: 'Gewoon, een beetje cruisen, nergens heen. Maar er zijn wel overal feestjes aan de gang, dus ik zat te denken: we leggen af en toe ergens aan, dan drinken we de boel daar leeg, en dan cruisen we weer verder. Wat jij, Henkie?' Het is een sfeer die door Hanna gevoed wordt, maar alleen omdat ze niet weet wat ze met zichzelf aanmoet.

De manier waarop Hanna zichzelf en haar omgeving voor de gek houdt, irriteert soms en is op den duur op het pijnlijke af, bij uitstek wanneer het haar seksuele escapades betreft. Het lijkt erop alsof ze helemaal niet uit is op zinnelijk genot. Ze gaat over alle denkbare grenzen heen, en dat roept eerder medelijden en afgrijzen op dan genoegen. Om maar de aandacht vast te houden zoekt ze naar steeds smeriger details. In haar bizarre verhalen over poep-, wurg-, en buitenechtelijke seks onderwerpt ze zich volledig aan andermans wensen, en doet hierin niet onder voor Ana in de Vijftig tinten-trilogie. Maar in werkelijkheid laat Hanna de jongen in de badkuip met champagne en kaarsjes smachten.

Wanhopige trots

Als David Pefko in 45 beschrijft hoe het twintig jaar later met Hanna gaat, blijkt ze zich bar weinig ontwikkeld te hebben. YouTubend brengt Hanna haar dagen door, een oog gericht op filmpjes over eten, haar nieuwe obsessie, terwijl ze met het andere doorlopend te diep in het glaasje kijkt. 45 is het verhaal van een vrouw die niet volwassen kan worden. Trotser en tegelijkertijd wanhopiger dan ooit, met de verbitterdheid van een vrouw van middelbare leeftijd die het gevoel heeft dat het geluk haar niet gegund is. Om zichzelf een houding te geven bagatelliseert ze alles en iedereen, maar laat zich wel nemen door willekeurige slampampers. Hanna wil de verantwoordelijkheid over haar puberende zelf overlaten aan haar psychiater, maar investeert niet in het proces.

Ook nu is seks een vlucht uit de realiteit. Ditmaal gaat Hanna er ook fysiek in op, zonder het knagende onderbuikgevoel te kunnen bevredigen: 'Ik lag op mijn buik en voelde iets gloeien vanbinnen, waarvan ik het gevoel had dat er al vanaf mijn dertigste niets meer aan te doen was. Geen vervanging gevonden.' Alle geilheid van het voorspel ten spijt: seks eindigt als een troosteloze uitwisseling van sappen tussen een 'glibberend kutje' en een 'nu al verschrompeld piemeltje, dat verdrietig opzij lag', waarover Hanna het praten liever nalaat.

Zelfs Pefko's minder voor de hand liggende keuze om haar met een studente mee naar huis te laten gaan die haar dochter had kunnen zijn, heeft iets heel treurigs. Pefko heeft de spanningsboog goed onder controle, maar de twee vrouwen hebben zo'n last van hun persoonlijke kwesties dat ze zich niet aan elkaar kunnen overgeven. Seks staat voor het willen verhullen van kwetsbaarheid en schaamte, in plaats van voor genot.

Overgave

Waar de Hanna van Ouariachi en Pefko duidelijk nog niet diep genoeg gezonken is, bereikt Daan Heerma van Voss in 70 een doorbraak met haar. Egocentrische zieligheid maakt plaats voor oprechte kwetsbaarheid, die langzaam maar zeker leidt tot zelfinzicht. Hanna leidt inmiddels een spookachtig bestaan in de anonimiteit van hotelkamers, die ze financiert met onrechtmatig verkregen uitkeringen. Hoewel ze zich vrijwel volledig aan de maatschappij onttrokken heeft, is ze koningin van list en bedrog en onderwerpt ze wellustige mannen aan haar wil, vermomd als het soort vrouw dat ze zo graag (weer) zou willen zijn. Dat ze hiervan zelf het slachtoffer is ontdekt ze wanneer ze opnieuw gehoor vindt bij een psychiater. De leegte die Hanna probeert op te vullen door toe te geven aan haar vreemde lusten blijft gapen, omdat ze niet krijgt waaraan ze eigenlijk behoefte heeft: liefde. Het feit dat ze dit beseft, is haar redding:

'Niets ruikt nog naar de twee mensen, ik ruik vleugjes weggelopen badwater, citroenachtige luchtververser. Ik zie het paar voor me. Misschien is er wel meer dan seks tussen hen. Dat wat men liefde noemt: gedomesticeerde seks. Een vrouw die zegt: het komt goed, hoe dan ook. En een man die dat wil geloven. Een liefdespaar dat zonder erover na te denken beseft: redding is de suggestie van de redding.'

Heerma van Voss portretteert op zintuiglijke maar geloofwaardige wijze de typisch menselijke angst om ouder te worden. Deze angst voor vergankelijkheid, voor de dood, uit zich bij Hanna fysiek. Als ze jong is stopt ze hem weg, door het gat dat het ontbreken van echte liefde, een gezin en een carrière heeft achtergelaten te vullen met hedonisme. Nu ze oud is, beseft ze dat ze de angst onder ogen moet zien om hem te kunnen bezweren. Zo wordt Hanna op haar zeventigste toch nog volwassen.

Ouariachi, Pefko en Heerma van Voss hebben zich nogal wat op de hals gehaald door zich in een vrouw te proberen te verplaatsen, en elk een fase uit haar leven als ijkpunt te nemen. 'Een mannenfantasie,' is het resultaat, '[a]lles wat een man kan wensen doet deze vrouw, en op cruciale momenten doet ze het dan weer niet.' Dat schreef Stephan Sanders over de trilogie in de Volkskrant van 14 september. Dat is wel zo, maar Hanna's 'arbitraire weigering' komt niet voort uit het genoegen de natte droom van haar doelwitten te verwezenlijken door hard to get te spelen. Dat is een leuk opwindingsmechanisme voor twee mensen die uiteindelijk op hetzelfde uit zijn: lekkere seks. Maar Hanna's beweegredenen zijn niet erotisch. En daarom zijn haar escapades wel literair, maar zelden opwindend. Eenzaamheid is nou eenmaal niet geil.

Femke Greiner studeerde Romaanse Talen en Culturen en Literatuurwetenschap, ze schrijft culturele en literaire recensies voor Cuttingedge.nl en loopt momenteel stage bij Athenaeum.nl.