Recensie: Leven in traditie: de moderne schilderkunst

De schilderkunst is niet dood, maar springlevend en nog steeds relevant. Dat bewijst het 447 pagina tellende overzichtsboek Painting Today van Tony Godfrey. Het rijk geïllustreerde boek biedt een goed overzicht van de schilderkunst van de afgelopen veertig jaar, waarbij alle belangrijke schilders aan bod lijken te komen. Het boek is daardoor een feest voor het oog en een waardevol naslagwerk. Alsof het overvloedige beeldmateriaal niet veelzeggend genoeg is, probeert de auteur je al in de inleiding te overtuigen van het feit dat het niet, zoals sommige kunsthistorici nog weleens beweren, volslagen belachelijk is dat er nog steeds kunstenaars zijn die een kwast ter hand nemen, stelt judith de bruijn vast.

Aan het einde van de jaren zestig verklaarden critici en kunstenaars de schilderkunst dood. Ze had haar geloofwaardigheid verloren, omdat ze de beperkingen van haar medium had geaccepteerd. Maar onder andere in 1981 werd al met de tentoonstelling ‘A new spirit painting’ (Royal Academy, Londen) getoond dat ook in een tijd waarin videokunst, performance en conceptuele kunst hoogtij vierden, de schilderkunst bloeide en nog steeds bestaansrecht had. Met de huidige waardering voor de schilderkunst - zowel op de particuliere markt als in musea - zijn er nog maar weinig non-believers. Daarom lijkt Godfrey te praten tegen een vijand die er niet of nauwelijks is. Maar dat wil niet zeggen dat dat een slecht boek oplevert.

Schilderen is de behoefte van de mens meent Godfrey; het zit in onze genen of in onze cultuur. Kijk maar naar kleine kinderen, zegt hij, die hebben al van jongs af aan de behoefte om iets op papier te krabbelen. Niet alleen deze drang om te creëren, maar ook de hang naar de ervaring van schoonheid zit in de mens. Daarom zal de schilderkunst niet dood gaan. Nu niet en in de toekomst niet. Godfrey heeft het zelfs over een bijna helende kwaliteit van de schilderkunst, die een gevoel van integriteit en volheid geeft in onze gefragmenteerde wereld. Maar om het belang van het medium te onderschrijven, haalt de auteur gelukkig meer uit de kast dan dit soort zweverige waarheden.

Godfrey bewijst de vitaliteit en de relevantie van de hedendaagse schilderkunst door die te relateren aan schilderkunst uit het verleden. Zo brengt Godfrey in het hoofdstuk ‘Death and Life’ de eeuwenoude relatie van schilderkunst met het verbeelden van leven en dood (denk aan Maria met kind, memento-mori’s etc.) in verband met zowel het zware werk van kunstenaars als Jonathan Meese en Anselm Kiefer als met het luchtigere werk van Beatriz Milhazes en Mary Heilman. In ‘Painting Space’ laat hij zien dat, zoals kunstenaars uit de renaissance en de barok gegrepen waren door de verbeelding van ruimte, ook hedendaagse kunstenaars zoals David Reed en Franz Ackermann een nieuwe, complexe ervaring van ruimte proberen te verbeelden in hun werk. In ‘Landscape’ ten slotte toont Godfrey dat er nog steeds een traditie bestaat van landschapsschilderkunst, bijvoorbeeld met kunstenaars als Peter Doig, Laura Owens en April Gornik. In alle zestien hoofdstukken laat Godfrey zien dat de hedendaagse schilderkunst niet op zichzelf staat, maar dat ze zich verhoudt tot aloude thema´s of juist tot de veranderde wereld om ons heen. De titels van de hoofdstukken spreken wat dat betreft boekdelen: ‘History Painting’, ‘Still Life’, ‘Photographic’ , ‘The Figure’ en ‘Pure Abstraction’.

Jammer genoeg levert zijn aanpak zelden interessante inzichten op. Bovendien blijft de lezer achter met de vraag of een dergelijke indeling in genres en onderwerpen wel zo relevant is om de hedendaagse schilderkunst te beschrijven. Is niet juist de grensvervaging en -overschrijding tussen genres en media, tussen abstract en figuratief kenmerkend voor deze tijd? Zijn drang naar ordening kunnen we Godfrey niet kwalijk nemen: zoals de mens nu eenmaal altijd zal willen blijven schilderen, zo zal de mens waarschijnlijk ook altijd blijven zoek naar ordening. Had een andere indeling geen interessanter boek opgeleverd?

Godfrey slaagt er wel in om de vitaliteit van de schilderkunst te benadrukken. Wat eens dood leek, of een vastgeroeste traditie, weten kunstenaars vandaag de dag om te zetten in iets nieuws. De schilderkunst van vandaag refereert, reflecteert, is zelfbewust, brutaal en laat zich bovenal niet ketenen door tradities. Juist het vermogen van de schilderkunst om zich te verhouden tot dat verleden en zich tegelijkertijd aan te passen aan de veranderende wereld om ons heen, bewijst dat het een vitale kunstvorm is die toekomst heeft.

Judith de Bruijn is kunsthistorica en freelance curator op het gebied van moderne en hedendaagse kunst.