Recensie: Verbraak laat psychiaters praten

Wie deze zomer een beetje heeft opgelet kan het niet zijn ontgaan. De RVU zond Kijken in de ziel uit, een serie portretten van psychiaters, gemaakt door journalist en documentairemaker Coen Verbraak. De serie oogstte lof alom. NRC-recensent Hans Beerekamp noemde het ‘voorbeeldige televisie’ en de Volkskrant betitelde de serie als een pareltje, ‘meesterlijk’. En nu is er het boek, en ook op papier is Verbraaks meesterschap evident.

Verbraak studeerde geschiedenis en is al ruim twee decennia actief als journalist en documentairemaker, voor zowel radio als televisie. Momenteel schrijft hij vooral, voor Vrij Nederland en het Volkskrant magazine. Hij is waarschijnlijk het meest bekend vanwege zijn specialisme: het portretterende interview. In 2007 won Verbraak er de Luis voor, een door Hogeschool Fontys ingestelde prijs voor het beste interview van het jaar.

Verbraak won de prijs voor zijn gesprek met Louis Tas, een eminente hoofdstedelijke psychiater die op 88-jarige leeftijd nog steeds dagelijks praktijk houdt. Kijken in de ziel begon daar, want na dit gesprek volgden nog elf andere gerenommeerde psychiaters die aan de tand gevoeld werden over onderwerpen zoals depressie, de invloed van je jeugd, praten of pillen, de magie van het vak en vooral ook: henzelf. In zes afleveringen van ruim een half uur werden de psychiaters geportretteerd. Mensen die van de televisieserie genoten hebben dachten toen ongetwijfeld: dit smaakt naar meer. En er is meer. Van ieder interview bleef ruim anderhalf uur materiaal ongebruikt. In het nu uitgegeven boek zijn de volledige gesprekken te vinden.

Wat heb je als psychiater bijvoorbeeld aan je vakkennis wanneer je zelf door het leven op de proef wordt gesteld? Jules Tielens beschrijft zijn eigen depressie en zijn geloof in het vinden van je eigen weg. Tielens: ‘Het is als de oude sage van de ridder, dolend door een donker bos. Als je depressief bent, moet je wat leren.’ Christa Widlund (die bekender is onder het pseudoniem Anna Enquist) vertelt over het verlies van haar dochter en de rouw waarin zij terecht kwam. Alhoewel… rouw, dat woord impliceert ‘dat een tijd komt waarin het verdriet minder is’. Ook Frank van Ree is zeer openhartig over zijn eigen trauma’s en de stoornissen waar hij tijdens zijn werkzame leven als psychiater mee te kampen had. Hij vertelt uitgebreid over zijn woedeaanvallen en pathologische leugenachtigheid, een aandoening waardoor hij zelfs bijna is verdronken.

Vakinhoudelijke controverses zijn er ook. De psychiaters bevinden zich allemaal wel ergens anders op het continuüm van pillen of praten. Hoewel er op televisie niet altijd voldoende ruimte was om de nuance in dit debat te laten zien, worden de verschillende visies in het boek wel uitgebreid besproken. Ook commentaar of kritiek op collega’s krijgt ruim baan. Zo deelt René Kahn ‘de valse romantiek van collega Jules Tielens bepaald niet’. En passant krijgt de lezer ook een indruk van state-of-the-art wetenschappelijk onderzoek in het vakgebied. Witte Hoogendijk, hoogleraar biologische psychiatrie aan het VUmc vertelt onder meer over zijn onderzoek naar angst en depressie: ‘Vanuit de evolutie gezien is depressie een functioneel begrip.’

Kijken in de ziel is een bundel gedroomde gesprekken. Het boek geeft een prachtig overzicht van de psychiater als ‘speleoloog’ van de menselijke geest. Het is ook een uiterst openhartig kijkje in de mens achter de dokter. Want volgens psychiater Bram Bakker hebben dokters een groot ego. ‘En psychiaters helemaal’. Oordeel zelf. Coen Verbraak toont zich in ieder geval de ideale gesprekspartner. Zijn scherpe vragen en betrokken houding zorgen ervoor dat de geïnterviewden meer zeggen dan ze wellicht van plan waren. Wij sluiten ons dan ook van harte aan bij een op internet gestarte lobby: Coen for Zomergastenpresentator 2010!

Christianne Vink is psycholoog en freelance journalist.