Recensie: Als losse puzzelstukjes op een hoop

‘Dit netwerk van tijden die elkaar naderen, zich splitsen, elkaar snijden of elkaar eeuwenlang onbekend zijn omvat alle mogelijkheden’. Dat is het motto van Dag voor nacht (Day for Night, vertaald door Jan Fastenau), de derde roman van Frederick Reiken, een nog vrij jonge Amerikaanse schrijver. Het is afkomstig van Jorge Luis Borges, de labyrinthenbouwer bij uitstek. En het is precies zo’n netwerk, zo’n puzzel met ontbrekende stukjes die Reiken ons in Dag voor nacht voorlegt. De ontbrekende puzzelstukjes zijn de personages van de tien verhalen.

Tien verhalen, één roman. Tien romanpersonages die, zo lijkt het, willen ontsnappen aan hun auteur. Zij zijn puzzelstukjes, die allemaal met elkaar te maken hebben, allemaal in elkaar passen maar pas aan het eind van de roman aan elkaar gepast kunnen worden. Het eerste verhaal gaat over een vrouw die Beverly heet en die met haar vriend, die leukemie heeft, een vakantietripje maakt naar Florida. Ze zwemmen in zee met lamentijnen – zeekoeien – en Beverley maakt kennis met een jonge excursieleider. Je verwacht als lezer een beginnende verhouding tussen de twee, maar zo ver laat Reiken het niet komen. Hij doet eigenlijk niets anders dan een van zijn puzzelstukjes, Beverly in dit geval, oppakken om het van alle kanten te bekijken, haar achtergrond en psyche uit te lichten.

Elk nieuw hoofdstuk haakt vervolgens in op de connectie die een van de personen heeft met iemand uit een vorig hoofdstuk. Het tweede verhaal speelt enige tijd later en gaat over de jonge excursieleider uit het eerste verhaal. We horen zijn stem. Hij zit in een vliegtuig met zijn vriendin Dee, zangeres in hun band, en ook zij heeft weer haar eigen verhaal, dat draait om haar traumatische jeugd en om haar broer die na een motorongeluk in coma ligt.

Het opmerkelijkste en tegelijkertijd het mooiste aan deze roman is dat al die levensverhalen, die biografieën, op de een of andere manier met elkaar verbonden zijn. De sluitsteen in de roman, het puzzelstukje dat niet past voordat alle andere gelegd zijn, is het verhaal van de vader van Beverly. Dat verhaal wordt via al die andere levensgeschiedenissen langzaam duidelijk. Hij is onderdeel van de geschiedenis van vijfhonderd joden die in de Tweede Wereldoorlog in Litouwen door de Duitsers geselecteerd werden; intellectuelen die aan de kampen zouden ontsnappen als zij zich meldden om tewerkgesteld te worden. In plaats daarvan werden ze afgevoerd en geëxecuteerd. Twee van die vijfhonderd zouden de slachting overleefd hebben. Welke twee, dat weet niemand. Of de vader van Beverly nog leeft, wordt pas aan het einde van het boek duidelijk.

Dag voor nacht is een roman die laveert tussen verschillende personages. Het speelt zich af in verschillende tijden en beweegt heen en weer tussen Amerika, Europa en het Midden-Oosten. De verhalen vertellen als het ware zichzelf. Vaak wordt de onderlinge samenhang aan de oplettendheid van de lezer overgelaten en uitgedrukt in niet meer dan een woord of zin, een korte verwijzing. Maar altijd is er die verbondenheid. Elk van de opgevoerde personen probeert licht in zijn of haar eigen duisternis te brengen, Dag voor nacht.

Reiken laat in deze roman zien dat een verhaal niet op zichzelf staat, maar gevormd wordt door persoonlijke herinneringen. Met andere woorden: het tekstueel maken van een episode en het onder woorden brengen ervan doet nooit absoluut recht aan wat er gebeurt is, kan het nooit helemaal vangen. Elke weergave is namelijk subjectief. In Dag voor nacht hebben de verschillende subjecten weliswaar raakvlakken die nogal eens schuren maar samen vormen ze, met enige volharding, toch een afgemaakte puzzel. Of dat precies de levenspuzzel is die onze lieve Heer, God, op de voorkant van de doos heeft afgebeeld, is een tweede. Vast staat, dat na verloop van tijd alles en iedereen op een hoop geveegd wordt en weer als losse stukjes in de doos verdwijnt.

Dag voor nacht, een schitterend boek vol schaduwen. Een boek om het met anderen over te hebben.

Herm Pol is winkelchef bij Athenaeum Boekhandel Amsterdam. Elke maandag praat hij bij De Avonden over een buitenlandse titel. Dit is een bewerking van zijn bijdrage van 15 november.