Recensie: De charme en het gevaar

Wie is Henry Smart? De hoofdpersoon van de trilogie The Last Roundup, waar The Dead Republic het laatste deel van is, is een blauwogig, tegendraads en taai vat vol tegenstrijdigheden. In A Star Called Henry, het eerste deel, raakte hij als straatarme jongen uit Dublin betrokken bij de Ierse onafhankelijkheidsoorlog tegen Engeland - een held, en een moordenaar. In Oh, Play That Thing nam hij de benen naar Amerika, dat hij doorkruiste en waar hij bijna ten onder ging. En in The Dead Republic komt hij, inmiddels van middelbare leeftijd, terecht in de bloedige wirwar van bomaanslagen en geheime onderhandelingen van het Ierland van de afgelopen decennia. Door emmi schumacher.

Als Henry begin jaren vijftig terugkeert in zijn thuisbasis Dublin, is het een heel andere stad dan die waar hij in is opgegroeid. De zwarte armoede die hij zelf heeft gekend is verdrongen door een splinternieuwe welvaart:

‘Women of forty were vital and solid — fine things with decades of sex and madness still ahead of them. And old was properly old now. Men could walk up to sixty, and seventy, and still chew raw carrots at eighty. I stayed clear of the oul’ lads but I liked them. They had their pensions and enough of their health. They were walking success stories, written by me, secretly happy with the work that strolled and hobbled past me every day. The young arses and the old ones — I signed them all. Best wishes from Henry Smart.’

Die overwinning op armoede in een Ierland vrij van Engelsen is voor ex-rebel Henry de enige die telt. Maar in de loop van The Dead Republic moet hij ondanks zichzelf bekennen dat het een tijdelijke overwinning is geweest — dat Dublin langzaam afglijdt naar een nieuw soort armoede, waarin drugs en onverschilligheid de boventoon voeren.

Net als in de eerdere twee delen is het tijdsbeeld dat Roddy Doyle hier schetst voortreffelijk, en een van de voornaamste redenen waarom dit deel en de trilogie als geheel zo'n geslaagde onderneming is geworden. En het was een onderneming van formaat: de trilogie behelst meer dan honderd jaar Ierse geschiedenis, plus — kleine moeite — ook nog een stuk Amerikaanse. Door middel van een hoofdpersonage dat eigenlijk geen boodschap heeft aan ideologie stelt Doyle niet politieke verwikkelingen maar persoonlijke ervaringen voorop.

En in Henry heeft hij een meesterverteller, eentje die een hekel heeft aan ‘sentimental shite’ maar per ongeluk bijna een dichter is. Waar Doyle in eerder werk kwistig gebruik maakte van dialoog om sfeer op te roepen, doet hij dit in The Dead Republic via de vertelstem van Henry, die met een soort rauw gevoel voor romantiek zijn turbulente leven beschrijft, de ‘charm and the danger’, de ‘frowns and voices, snot and singing’. De roman mist hierdoor de aanstekelijke lichtvoetigheid van bijvoorbeeld The Commitments, maar dit wordt ruim goedgemaakt door het gewicht dat deze aanpak de Last Roundup-trilogie heeft verleend.

Dus wie is Henry Smart? De gedachte dringt zich op dat Doyle hem opvoert als een soort symbolische vader des volks, de jongen van lage komaf die niet in de geschiedenisboeken staat maar wel alles gezien heeft en iedereen heeft gekend die in de recente Ierse geschiedenis het kennen waard is geweest. Maar dat zou een zware onderschatting zijn van Doyle als schrijver, en van Henry als personage. Hij is een insider die de vuile klusjes opknapt, maar ook de outsider die niets heeft in te brengen als het om politiek of strategie gaat. Hij is soms sympathiek, soms het compleet tegenovergestelde daarvan, soms dapper, soms laf, soms zo harteloos dat je het er koud van krijgt en soms een grote charmeur. Henry is veel te gecompliceerd, te veel een individu, om een symbool te zijn. Net zoals de mensen om hem heen — van Michael Collins tot de politiemannen die hem ondervragen over zijn betrokkenheid bij de IRA — is Henry nooit minder (of meer) dan levensecht. De Ierse geschiedenis is in The Dead Republic net zo ingewikkeld en ongrijpbaar als de man die het verhaal vertelt.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.