Recensie: De tragiek van het ongesproken woord

Het is 1962. De vrije jaren zestig zijn in Engeland nog niet echt op gang gekomen, althans zeker niet bij iedereen. Edward kan dan ook wel begrijpen dat zijn vriendin Florence geen seks met hem wil. Ze wil vermoedelijk wachten tot haar huwelijksnacht. En hij wil wel met haar trouwen, want hij houdt van haar. Toch? Hun huwelijksnacht aan Chesil Beach wordt er een om nooit te vergeten, maar niet in de gebruikelijke zin van het woord. En om die ene vreselijke nacht draait het in de roman On Chesil Beach van Ian McEwan. Door martien versteegh.

Weinig mensen zullen in staat zijn een verhaal volledig op te hangen aan een huwelijksnacht. Zeker niet zonder dat dat saai wordt. Het is zo'n eenvoudig, bijna banaal gegeven; de jongen staat zo ongeveer op knappen, maar het meisje blijkt óók tijdens haar huwelijksnacht alles behalve bereidwillig zich over te geven aan het genot van de lichamelijke liefde. Banaal wordt het echter nergens – al is het soms wel erg expliciet - en saai al helemaal niet.

McEwan is als geen ander in staat de tragiek te tonen van het ongesproken woord. Als Florence Edward van tevoren had verteld dat ze lichamelijk contact afstotelijk vond, zou alles misschien anders zijn gelopen. Het is moeilijk niet te speculeren over wat hadden kunnen zijn, over hoe het óók had kunnen gaan, want de liefde tussen twee mensen lijkt zo diep en oprecht. Maar eenmaal de verkeerde weg ingeslagen is het moeilijk terug te gaan:

‘"I am not going to be humiliated by you."
"And I'm not going to be bullied by you."
"I'm not bullying you."
"Yes you are. You always are."
"This is ridiculous. What are you talking about?"
She was not sure, but she knew it was the route she was taking.’

Tussen de hoofdstukken over de huwelijksnacht door zijn hoofdstukken verweven over de respectievelijke families van de hoofdpersonen en over de ontmoeting tussen die twee. En heel subtiel krijgt de lezer inzicht in de hoofdpersonen. Zo lees je tussen de regels door dat het contact dat Florence met haar vader heeft, misschien wel veel verklaart over haar afkeer van het lichamelijke. En wordt je meegevoerd in de belevingswereld van de jonge Edward, die opgroeit met een moeder, die door een ongeluk een zware hersenbeschadiging heeft opgelopen. Zijn jeugd bestaat uit ontkenning:

‘It was a form of make-believe that was comforting for them all. When Marjorie announced that she was making a shopping list for Watlington market, or that she had more sheets to iron than she could begin to count, a parallel world of bright normality appeared within reach of the whole family. But the fantasy could be sustained only if it was not discussed. They grew up inside it, neutrally inhabiting its absurdities because they were never defined.’

Heel summier maakt McEwan die ene dramatische nacht verklaarbaar. Als er iets valt aan te merken op het boek, dan is het dat hij dat té summier doet. Want als hij toch een kijkje in de levens van Edward en Florence geeft, waarom dan niet wat uitvoeriger? En waarom komen we alleen te weten hoe het leven van Edward na die nacht verder gaat en hoe hij erop terug kijkt, terwijl de rest van het boek wel uit beider perspectieven is geschreven? Maar misschien moet een boek ook niet alles invullen en laat McEwan de lezer expres met vragen achter.

Martien Versteegh studeerde Romaanse Talen en Culturen en is de drijvende kracht achter Donkigotte, dat beeld verwoordt en woord verbeeldt.