Recensie: Een eekhoorn met een staartje

Eekhrn zkt eekhrn (Squirrel Seeks Chipmunk, vertaald door Irving Pardoen) van David Sedaris is een bijzonder boek (en dat is het). Het bestaat uit korte verhalen of situatieschetsen met dieren in de hoofdrol, dus je bent al snel geneigd om het meteen onder de noemer ‘fabels’ te vangen, en driftig op zoek te gaan naar vergelijkingen met de traditionele fabel. Maar doet dat het boek wel recht? Is er niet iets heel anders aan de hand? Door marjolein platjee.

Fatale sprookjes

Eekhrn zkt eekhrn heeft zeker de satirische eigenschappen van de dierenfabel, en illustrator Ian Falconer vult Sedaris op dit punt perfect aan. De illustratie van een uil die naar de kont van een nijlpaard luistert wordt nog grappiger naast een passage waarin hij naar zingende maden blijkt te luisteren.

Sedaris wijkt op een bepaald punt echter sterk van het genre af. Waar de traditionele fabels, zoals die van Aesopus of La Fontaine, altijd een duidelijke moraal hebben, ontbreekt die juist bij Sedaris. Dat Sedaris in zijn verhalen maatschappelijke kritiek uit, dat hij mensen op hun fouten wil wijzen, is ontegenzeggelijk waar, maar de meeste van zijn verhalen zijn zeer ambigu en er is slechts zelden een eenduidig oordeel uit op te maken.

In ‘Ooievaars als ouders’, vraagt een ooievaar haar zus om hulp, nu haar pas geboren kind (zo’n tien dagen oud) zich afvraagt waar kinderen vandaan komen. Ze is er zelf van overtuigd dat baby’s worden gebracht door muizen met magische zakken, die de eieren in de nesten leggen. Haar zus staat perplex van haar onnozelheid en stelt voor het kind te vertellen dat ‘baby’s geboren worden door aan seks te doen’.

Ze had haar eigen kind al lang uitgelegd waar baby’s vandaan komen: ‘Seks is een mooi en belangrijk aspect van het leven, heb ik je vorige week nog uitgelegd, toen we de ontrouw van je vader bespraken.’ Als de verstandige ooievaar, eenmaal thuisgekomen, haar vervolgens over de ‘belachelijke’ ideeën van haar tante vertelt, klampt het kleine ooievaartje zich aan het idee van de magische muizen vast, omdat ze zo graag een broertje of zusje zou willen. ‘Het kuiken leunde over de rand van het nest in de hoop dat ze een van de muizen zou zien en kon aanroepen. Toen boog ze zich nog wat verder voorover.’ Op de volgende bladzijde zien we een leeg nest.

Wat is de moraal? Ouders moeten hun kinderen niet verblinden met de altijd maar roulerende ‘leugens’? Of: escapisme is nodig omdat de tere kinderziel de confrontatie met de werkelijkheid niet aankan? Er valt voor allebei wel iets te zeggen. Of is er geen moraal? Zo zet meesterbrein Sedaris zijn lezers continu schaak, en dwingt hen daardoor om na te denken, niet te oordelen, over de misstanden die hij aankaart.

Een wangzakeekhoorn met vooroordelen

Deze ‘fabels’ leveren zelden kritiek op één onderwerp, vaker op een hele reeks. In ‘Eekhrn zkt eekhrn’, gaan een wangzakeekhoorn en een eekhoorn een relatie met elkaar aan, al is de familie van de wangzakeekhoorn daar sterk op tegen. Maar in plaats van alleen in te zoomen op die ‘familiedruk’, legt Sedaris de vinger op een vele malen pijnlijkere plek, namelijk dat de wangzakeekhoorn zo makkelijk te beïnvloeden is doordat ze zelf ook bepaalde vooroordelen jegens de eekhoorn koestert.

Zo ligt ze een hele nacht wakker, piekerend over de betekenis van het woord jazz, omdat de eekhoorn zei dat hij daarvan hield. Ze haalt zich de meest afschuwelijke dingen voor de geest: ‘Misschien was het wel geheimtaal voor iets verschrikkelijks, anale seks bijvoorbeeld!’

Herkenbare hypocrisie

Misschien  moeten de verhalen van Sedaris niet gezien worden als fabels, maar veel meer als levensechte situatieschetsen? Met name het eerste verhaal, ‘De poes en de baviaan’, waarbij een poes voor een schoonheidsbehandeling naar een baviaan gaat, is zeer herkenbaar. De Baviaan probeert de poes met verhaaltjes te paaien, door te zeggen dat ze niet van honden houdt, omdat die ‘overal [op kwijlen], en wat ze niet nat maken, kauwen ze kapot’. Maar de honden zijn stuk voor stuk goede vriendinnen van haar, het zijn zelfs vaste klanten!

Even herkenbaar is het bijna misselijk makende optimisme van de gezonde rat in het verhaal ‘De zieke en de gezonde rat’, die de zieke rat vertelt dat als je niemand iets ergs toewenst en continu vrolijk bent, je nooit ziek zult worden. Tegelijkertijd vindt ze berusting in het idee dat ieder boontje om z’n loontje komt – herkenbare hypocrisie.

Ondanks zijn beperkte omvang is Eekhrn zkt eekhrn zeker het (her)lezen waard - bij elke lezing zijn er weer nieuwe elementen in de verhalen te ontdekken. Hoewel zijn verhalen complex zijn, is Sedaris’ schrijfstijl dit absoluut niet, die is eerder ongecompliceerd. Hij beschrijft de dingen zoals ze zijn, zonder opsmuk en zonder zich te verschuilen achter eufemismen, idioom of retorische trucs. Ja, Sedaris gebruikt flink wat humor, maar het is niet alles fun and games. Soms is hij dermate schokkend en macaber dat het lachen je gauw vergaat. Maar ook dan is het nog verleidelijk om de staart van de eekhoorn achter na te jagen, het doolhof van betekenissen in.

Marjolein Platjee studeert Literary Studies (Ma) en liep de afgelopen maanden stage bij Athenaeum.nl.