Recensie: Een Herculestaak volbracht

De klassieke traditie in de Lage Landen is precies wat je ervan verwachten mag: René Veenman geeft, zowel wat onderwerpen als wat periode betreft, een bijzonder weidse blik op de erfenis en doorwerking van de klassieke cultuur in de Lage Landen, van de vroege Middeleeuwen tot op heden. Met Van Maerlant, Lipsius, De Groot, Hooft, Vondel, Rembrant, Bilderdijk, Leopold, Couperus, Vestdijk en vele onbekendere anderen. Met Luik, Amsterdam en andere steden die zich een nieuw Athene wanen. Mede dankzij tal van citaten, weetjes en illustraties is het ook nog eens prettig leesbaar. Toch dringt zich de vraag op voor wie dit boek precies bedoeld is, zegt joop hopster.

Classicus René Veenman, docent en webmaster van www.oudheid.nl, heeft met dit boek een ware Herculestaak op zich genomen, en heeft die met glans volbracht. Een enorme belezenheid straalt van de pagina's af en het boek bevat een uitgebreide literatuurlijst. Maar wie de invloed van de klassieke cultuur op de Lage Landen gedurende meer dan een millennium (zeg maar van Willibrord en Karel de Grote tot Willem Frederik Hermans en Ida Gerhardt) in kaart wil brengen, kan natuurlijk rekenen op een kritische ontvangst.

Elke lezer zal zijn of haar eigen gedachten hebben over welke personen, werken en citaten er opgenomen horen te zijn, en hoeveel ruimte en nadruk die elk moeten krijgen. Anderen menen wellicht dat de concentratie op de Lage Landen ons de blik ontneemt op de wisselwerking met de klassieke traditie in andere Europese landen. Kritiek op de keuzes in De klassieke traditie in de Lage Landen is zeker mogelijk, maar Veenman verdient veel lof voor zijn ambitie en niet minder voor het resultaat.

Natuurlijk speelt literatuur een belangrijke rol (in het Latijn, Grieks en Nederlands; uiteenlopend van epigrammen tot epen en van geschiedschrijving tot tragedies en pindarische oden), maar daarnaast komen tal van andere terreinen in beeld: beeldende kunst (Rembrandt, Rubens), films (Ben Hur, Spartacus, Gladiator), de invloed van boekdrukkunst, theater (zoals Odysseus van De Appel), strips (Asterix) – you name it, Veenmans schrijft erover. Een haast onmogelijk breed boek dus, dat gelukkig bij elkaar gehouden wordt door een grotendeels chronologische ordening (en een degelijk register).

Een degelijk boek dus, maar is het ook leuk om te lezen? De vele citaten (zowel geslaagde als mislukte voorbeelden van invloed en bewerking, zowel hoogdravende als obscene) maken tastbaar wat die klassieke traditie voortbracht. De grote verzameling illustraties – waarvan sommige heel chic in kleur – maken ook de produkten van die traditie (boeken, schilderijen, standbeelden, inscripties) zichtbaar. Verder vermeldt Veenman her en der aardige weetjes, zoals dat het woord 'schouwburg' gemunt werd door Joost van den Vondel, naar aanleiding van het theater van Jacob van Campen (1638) – het eerste in Amsterdam. Ik weet niet hoe dat bij anderen werkt, maar ik word van zulke kennis altijd erg gelukkig.

De reikwijdte van het boek roept echter de vraag op voor wie zo'n boek nou eigenlijk geschreven is. Het boek is – aldus de achterflap – bedoeld als naslagwerk en tevens gericht op een breed publiek. Dat klinkt als een moeizame combinatie. Een naslagwerk doet het gevaar van saaie opsommingen vrezen, waarop een 'breed publiek' wellicht niet zit te wachten. Natuurlijk heeft De klassieke traditie in de Lage Landen ook wel degelijk een opsommend karakter, zoals haast onvermijdelijk is bij zo'n onderwerp. Voor de enigszins welwillende lezer is dit boek naast bijzonder informatief echter ook een prettig leesbaar boek over de sporen die de klassieke cultuur in onze streken heeft nagelaten, met tal van verwijzingen naar meer literatuur. Voor Veenman en de interesse in de klassieken hoop ik dat dat inderdaad een breed publiek zal zijn.

Joop Hopster is redacteur van het Historisch Café.