Recensie: Lachen in de laatste dagen

Afgelopen mei werd de Lost Man Booker Prize uitgereikt, een Booker Prize voor het beste boek van 1970 — als gevolg van een verandering in het reglement kwamen boeken die in dat jaar gepubliceerd werden nooit voor een prijs in aanmerking. Troubles, het eerste deel van de ‘Empire Trilogy’ van de in 1979 overleden Brit J.G. Farrell, kwam als winnaar uit de (verlate) bus. Een prijs in 2010 voor een boek dat veertig jaar eerder is gepubliceerd, en weer vijftig jaar eerder speelt: net na het einde van de Eerste Wereldoorlog, en aan het begin van de onafhankelijkheidsoorlog in Ierland. Door emmi schumacher.

Troubles heeft als hoofdpersoon majoor Brendan Archer (beter bekend als ‘the Major’), maar belangrijker is eigenlijk het Majestic Hotel, waar hij bijna tegen zijn wil als gast terechtkomt. Het Majestic, gebouwd op een klif bij een klein Iers dorpje, was eens een beroemd hotel waar rijke Engelsen golf speelden en de hele nacht dansten in de balzaal. Maar onder het incompetente management van de excentrieke familie Spencer is het hotel bezig onherroepelijk ‘to the dogs’ te gaan. Waar gasten zich ooit vergaapten aan de prachtige architectuur mogen ze nu blij zijn als het plafond niet op hun hoofden neerstort, en vindt de vertwijfelde Major beschimmelde lakens op zijn bed en een schapenhoofd in zijn nachtkastje.

De geleidelijke maar onontkoombare verloedering van het Majestic vindt zijn echo in de afbrokkeling van het grote Britse rijk. De conservatieve Edward Spencer, die zich geconfronteerd ziet met het steeds sterker wordende Sinn Féin, voelt zich verraden door het Ierse volk en is vastbesloten de ‘Shinners’ niet te laten winnen. De vaste gasten van het Majestic — oudere, welgestelde weduwes, die zich in India, ook zo’n onrustige kolonie, nog de inboorlingen van het lijf hebben moeten houden — zijn het met hem eens. In een scène die kenmerkend is voor Farrells gevoel voor ironie en onderkoelde humor gaan ze samen met Edward naar een plaatselijk café om daar enthousiast het Engelse volkslied in te zetten, maar worden verrassend tegengewerkt door de ‘natives’. In de woorden van Edwards zoon, die het incident later aan de Major beschrijft:

‘This time not only the contingent from the Majestic but also some throaty tenors from the bar joined in, raising their foaming tankards and showing a tendency, common to many Irishmen when singing, to warble sentimentally and allow their eyes to fill with tears. In our party at that moment, Major, muscles were tensing, necks were growing red, veins were bulging, fists were being clenched. […] We all trooped back to where we’d left the motors and for a while nobody said a word. We just stood there waiting for everyone to get in the motor cars until one of the ladies said: “You know, I think they were making fun of us.” Well, nobody had anything to say to that, so I said (hoping to make things better, Major, you realize): “Couldn’t it be that they just enjoyed singing and that was the only song we all knew?” But that didn’t seem to help at all.’

Deze techniek — het in een en dezelfde scène belichten van verschillende gezichtspunten — getuigt van een stevige grip op de complexiteit van de situatie in Ierland, die Farrell in de rest van de roman ook goed van pas komt. Terwijl hij in deze scène Britse hoogmoed en Ierse woede jegens de Britten subtiel maar feilloos neerzet, doet hij dat elders in Troubles ook met bijvoorbeeld een aarzelende sympathie voor de Ierse zaak aan de kant van de Major. In principe is hij het eens met de beslissingen van zijn regering, maar hij is ook een zwaar getraumatiseerde veteraan van de Eerste Wereldoorlog. Bitter vraagt hij zich af wat de waarde van de door hem gemaakte offers zijn geweest als zijn landgenoten die al grotendeels vergeten lijken te zijn, en verliest hij langzaam de overtuiging dat de Britse aanwezigheid in Ierland rechtvaardig en vanzelfsprekend is.

Het bijzondere aan Troubles is dat, ook al zijn de personages soms ronduit onsmakelijk in hun vastgeroeste opvattingen, het bijna onmogelijk is sympathie voor hen te verliezen. Dat komt doordat Farrell ze als ingewikkelde en tegenstrijdige mensen neerzet, maar ook door de humor waarmee zowel Britten en Ieren de verwarrende situatie in het Majestic en in Ierland te lijf gaan. Troubles is een vrolijke tragedie, een verslag van een naderend einde dat al te meer pijn doet omdat er zoveel te lachen valt.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.