Recensie: Made in America

A New Literary History of America is een van de wonderlijkste boeken die ik ooit heb gelezen. Het is weliswaar een geheel nieuwe kijk op de geschiedenis van Amerika, maar het is niet literary, tenminste niet in de gebruikelijke zin des woords. Van de tweehonderd essays gaan er een aantal over schrijvers en dichters als Nathaniel Hawthorne, Emily Dickinson, Ernest Hemingway, Saul Bellow en Toni Morrison, maar de meeste gaan over uiteenlopende zaken als de uitvinding van de telefoon, het Winchestergeweer, de atoombom, de ‘druip’-schilderijen van Jackson Pollock, Roll over Beethoven van Chuck Berry, Psycho van Alfred Hitchcock, de AA, de eerste uitgave van Life of de campagnespeech van Ronald Reagan voor Barry Goldwater. Door rudi wester.

Redacteurs Greil Marcus en Werner Sollors hebben aan 200 wetenschappers, muziekkenners en kunstenaars gevraagd hun licht te laten schijnen over de onderwerpen waar ze alles van af wisten, om ‘niet alleen de hoofdredacteuren en de lezers, maar ook vooral zichzelf te verrassen’. Elk essay wordt gevolgd door een kleine bibliografie.

Waarom het dan toch literary history genoemd, wat de koper op het verkeerde been zet? De hoofdredacteuren in hun, ook al wonderlijke, voorwoord: ‘Thus this is broadly cultural history - a history of America in which literary means not only what is written but also what is voiced, what is expressed, what is invented, in whatever form.’ En:

‘The focus is on the whole range of all those things that have been created in America, or for it, or because of it: poems, novels, plays, and essays, but also maps, histories, and travel diaries, sermons and religious tracts, public speeches and private letters, political polemics, addresses, and debates, Supreme Court decisions, literary histories and criticism, folk songs, magazines, dramatic performances, the blues, philosophy, paintings and montuments, jazz, war memorials, museums, book clubs, photographs, comic strips and comic books, country music, films, radio, rock and roll, cartoons, musicals, and hip-hop: “Made in America.”’

Dat er voor veel woorden geen Nederlandse vertaling bestaat, bewijst al hoe Amerikaans deze stromingen zijn. Het duizelt je van de onderwerpen, maar de samenstellers hebben er wel een lijn in aangebracht. De eerste lijn is een chronologische, zodat de lezer niet verdwaalt in dit cultureel labyrint. En de tweede is die van het ‘ontdekken’ (iedereen moet alles uitvinden in Amerika, zo’n nieuw land is het) en van het ‘maken’ (Made in America), de twee grote Amerikaanse mythes. Die lijnen zijn de basis voor de tweehonderd essays, die samen een matrix vormen van de typisch Amerikaanse cultuur. Het boek wil niet alleen onderhoudend en informatief zijn, maar ook de belangstelling van de lezer opwekken voor alles wat made in America is.

En dat doet het.

Hoe deze overweldigende rijkdom aan onderwerpen aan te pakken? Ik heb het eerste en laatste essay van het 1095 bladzijden tellende boek genomen, en at random twee essays over bekende zaken en twee over onbekende.

1507 - nu

Het eerste essay, ze tellen alle ongeveer 5 à 6 bladzijden, heeft als titel ‘A New Geography’ (1507). Het geeft je weer even de sensatie hoe mensen zich voelen als ze voor het eerst een nieuw deel van de wereld ontdekken. In 1493 schrijft de Genuese zeevaarder Christoforo Colombo aan zijn opdrachtgevers, de koning en koningin van Spanje op wier verzoek hij de Atlantische Oceaan was overgestoken om de grenzen van Azië in het oosten te vinden, dat hij ‘a great triumph’ te melden had. Na een tocht van 33 dagen had hij de Indies bereikt, een rijk van ‘very many islands’ en volgens zijn schrijven ‘Japan and Chine, he declared, were surely nearby’. Eerst denken de geleerden dat het gaat om een groot aantal eilanden in de Atlantische oceaan want de Canarische eilanden, Madeira en de Azoren waren immers al ontdekt. De theorie in die tijd was dat alleen de oceaan en al die eilanden Europa van Azië scheidden.

De arme Columbus voer op zijn derde reis over de oceaan in 1502 langs de kust van ‘a land of infinite size tot the south, of which we have no knowledge as yet’, - het bleek om Venezuela te gaan-, maar omdat hij zich als Christus waande die het Aardse Paradijs had ontdekt, daalde zijn ster al snel. Het was de Florentijnse koopman Amerigo Vespucci die schreef dat hij duizenden mijlen langs de kust van een vreemd land had gevaren dat krioelde van de mensen, ‘more numerous people and animals than in our Europe, or Asia or Africa’. Twee Duitse geleerden kwamen bij het maken van een nieuwe wereldkaart in 1507 tot de conclusie dat Vespucci een geheel nieuw continent had ontdekt, ‘a land surrounded by an immense sea’. En op die wereldkaart verscheen voor het eerst de naam America. Het was een poëtische keus want ze noemden het nieuwe land naar Amerigo Vespucci, ofwel Americus Vesputius , maar omdat Europa en Azië ‘have received their names from women’, doopten ze het om in America.

Over het laatste, titelloze stuk bij ‘Barack Obama is elected 44th President of the United States’ (4 november 2008) kunnen we kort zijn want dat bestaat uit tekeningen van Kara Walker van de Visual Arts Division van Columbia University. Aardig, maar ook wat flauw. Ik was juist benieuwd naar een goed essay over deze uitverkiezing, zeker gezien het groot aantal Afro-Amerikaanse wetenschappers die meewerkten aan dit boek. Typisch voor academici om zo’n actueel onderwerp uit de weg te gaan.

Dickinson - Parker

Dan maar eens gekeken naar het essay over mijn lievelingsdichteres Emily Dickinson, getiteld ‘Children, Women, Queens’ (1861). Het blijkt dat Dickinson niets op had met de Civil War die in 1861 was begonnen ('War feels to me an oblique place.') en er ook geen gedicht aan wijdde, maar dat ze wel goed op de hoogte moet zijn geweest omdat ze o.a. de Atlantic Monthly las. Dus vanwaar dit zinnetje? Het moest vooral haar literaire positie in de wereld benadrukken, zo concludeert de essayiste Susan Stewart, omdat ze in diezelfde brief aan haar cousins de dames George Sand en Barrett Browning beschrijft, geharde revolutionnaires en grote schrijfsters.

Op naar de volgende bekende, een van de meest geestige schrijfsters die ik ken, Dorothy Parker, beroemd geworden door haar tweeregelig gedicht 'Men seldom make passes / at girls who wear glasses' uit 1925. Het essay gaat niet alleen over deze twee witty regels, maar vooral ook over deze generatie schrijvende vrouwen, vaak lid van de beruchte Algonquin Round Table in het gelijknamige hotel, die zich in de door mannelijke schrijvers beheerste wereld staande hielden door hen in het bijzonder, en de Amerikaanse maatschappij in het algemeen, buitengewoon vilein op de hak te nemen.

Dorothy Parker, die zichzelf lelijk vond en, inderdaad, een bril droeg, was de uitblinker in dit gezelschap. In haar korte verhalen komen vrouwen voor die altijd naast mooie mannen zitten die niet op hen vallen (‘The One on the Right’), van wie de jarretel afzakt tijdens een wild feest (‘The Garter’) of die zich laten meeslepen in rampzalige dansen die ze niet beheersen (‘The Waltz’) Dorothy Parker doet je geloven dat je met gevatheid alle sociale conventies kunt doorbreken en ze is.. eh.. heel erg Amerikaans.

Winchester - Strom

Nu maar eens twee essays over niet-literaire onderwerpen. De eerste gaat over de Winchester Rifle (1875), en is een leerzaam essay over de opkomst van de wapenindustrie in Amerika en welke gevolgen dat had voor de industrie in het algemeen. Toen William Cody het Winchestergeweer als hét jachtgeweer proclameerde, was hij al beroemd als verkenner in het leger, jager op Indianen en buffalo’s en circusperformer. Hij zou nog grotere roem vergaren als stichter van Buffalo Bill’s Wild West, een krankzinnig circus met namaak-cowboys en -indianengevechten, wedstrijden in scherpschieten en wilde paardentemmers, waarmee hij door Amerika en West-Europa toerde. Het door hem tot icoon verheven Winchestergeweer was in Amerika niet alleen het begin van een hoog-technische wapenindustrie, maar legde ook de basis voor allerlei andere industrieën op het gebied van naaimachines, polshorloges, schoenen, hangsloten en treinen. De regering maakte met protectionistische maatregelen de ontwikkeling van het Winchestergeweer mogelijk en initieerde daarmee de industriële revolutie in Amerika. Zo leer je nog eens wat.

Het tweede is van Greil Marcus himself, bekend door zijn boeken over culturele trivia maar vooral over muziek. Het gaat over de beroemde roman van Richard Powers, The Tune of Our Singing uit 2003. Daarin beschrijft Powers in de eerste 'two perfect pages' van zijn boek het optreden van de gekleurde zanger Jonah Strom in 1962 in North Carolina, waar hij de nationale zangwedstrijd won, een sensatie in die tijd. Al snel werd hij bekend als America’s Next Voice. Jonah Strom was de zoon van de zwarte zangeres Delia Daley en de Duits-Joodse chemicus David Strom en werd geboren in 1941.

Een mengeling dus waar het Amerika uit die tijd weinig mee op had. Of, zoals Greil Marcus het zegt: 'Jonah Strom is black; he is white; he is neither; he is a Jew; he is not'. Ziin broer Joseph Strom beschrijft Jonah's zang als volgt: 'My brother sings to save the good and make the wicked take their lives.' En 'If any voice could have sent a message back to warn the past and correct the unmade future, it would have been my brother'. Het was in de tijd dat Marian Anderson niet in de Constitution Hall in Washington mocht zingen, maar buiten op de trappen. Omdat ze zwart was.

Het was de tijd dat een huwelijk tussen een blanke man en een zwarte vrouw wel legaal was maar niet getolereerd. Delia moest op de achterbank zitten als haar echtgenoot reed, want anders werden ze door de politie aangehouden. Na het uitkomen van zijn eerste album, dat hij samen met zijn broer Joseph maakte, wordt Jonah bijna gedood in de beruchte Watt-rellen in Los Angeles. Daar ontsnapt hij nog, maar in de Rodney Kingrellen in 1992 wordt hij zo hard door een steen aan zijn hoofd getroffen, dat hij sterft.

Even aangrijpend zijn de essays over Maya Angelou of Billy Holiday. Nu ja, het zijn er te veel om op te noemen.

A New Literary History of America is zo’n boek dat je bij stukjes en beetjes moet savoureren. De onderwerpen zijn zó uiteenlopend en worden zó origineel aangepakt, dat je er wel een jaar voor nodig hebt om ze alle goed te lezen. Curieus, bijzonder en leerzaam is het boek in elk geval. Daarmee krijgt Made in America een diepere betekenis dan je voor mogelijk had gehouden.

Rudi Wester schreef jarenlang over Franse literatuur voor onder andere Vrij Nederland en interviewde vrijwel alle grote Franse auteurs. Vanaf 1996 was zij directeur van het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds, en van 2003 tot 2009 was Rudi Wester directeur van het Institut Néerlandais in Parijs. Momenteel is ze onder andere juryvoorzitter van de M.J. Brusseprijs. Rudi Wester heeft de komende tijd carte blanche - ze kiest vrijelijk uit de collectie van Athenaeum Boekhandel titels om over te schrijven.