Recensie: Verhandelde herinneringen, een dode zee en de ondergang van Nederland

Begin dit jaar overleed Timothy McSweeney, een psychiatrisch patiënt die meende familie te zijn van Dave Eggers’ moeder. Vanuit een inrichting stuurde hij onbegrijpelijke berichten, vaak op voorgefrankeerde antwoordformulieren, waarin hij soms een bezoek aankondigde dat nooit kwam. Toen Eggers in 1998 een literair tijdschrift begon, noemde hij het naar de mysterieuze brievenschrijver die vroeger zoveel verwondering en verwachting in zijn ouderlijk huis had gebracht: Timothy McSweeney's Quarterly Concern. Nummer 32 is zojuist binnengekomen bij het Nieuwscentrum, met daarin verhalen van onder andere Anthony Doerr, Jim Shepard en Well Towers. Door bram gerrits.

McSweeney’s verschijnt gemiddeld vier keer per jaar, en elk nummer is weer anders van vorm dan het vorige. Het nieuwste nummer – net uitgekomen in de VS – is bijvoorbeeld vormgegeven als een krant, The San Francisco Panorama. Nummer 32 is daarentegen een ingetogen, bijna somber gebonden boek. Op de potloodtekening op het omslag, die doorloopt op de schutbladen, zien we zoekende mensen op een onherbergzaam eiland, en in het binnenwerk is de tekst omkaderd als een rouwadvertentie.

De redactie vroeg zo’n twaalf schrijvers naar ergens in de wereld te reizen en een verhaal te schrijven dat zich in 2024 op die plek afspeelt. Het leverde tien bijdragen op, waarin de wereld er over vijftien jaar vrij grimmig uitziet: herinneringen die verhandeld worden, de mislukking van een door mensen gecreëerde binnenlandse zee en de ondergang van Nederland.

Anthony Doerrs ‘Memory Wall’ speelt zich af in Zuid-Afrika, waar de bejaarde weduwe Alma Konachek wordt behandeld voor alzheimer door haar eigen herinneringen opnieuw te beleven. Net als in Katheryn Bigelows sciencefictionklassieker Strange Days is het in deze toekomstschets mogelijk om herinneringen te digitaliseren en op te slaan op cassettes. En net als in die film gaat er van andermans herinneringen een grote aantrekkingskracht uit.

’s Nachts wordt Alma’s huis regelmatig bezocht door ene Roger, die met behulp van Luvo, een elektronisch gemodificeerde jongen, gestructureerd Alma’s herinneringen doorzoekt. Als de demente vrouw al doorheeft wat er gebeurt, kan ze niets tegen hem beginnen, meent Roger. Daarin vergist hij zich. In 55 bladzijden weet Anthony Doerr de Alma, haar bediende Pheko en Luvo tot leven te brengen en op boeiende wijze bij elkaar te brengen.

Een mindere bijdrage in dit nummer is Jim Shepards ‘The Netherlands Lives With Water’, dat zich afspeelt tegen de achtergrond van de gevolgen van de klimaatcrisis. In 2024 zijn grote delen van Nederland onder de waterspiegel verdwenen. Slechts door een ingenieus systeem van binnenlandse dijken blijft Rotterdam, waar de naamloze hoofdpersoon woont met zijn vrouw Cato en zoon Henk, boven water.

Alle drie werken ze voor een groot Nederlands watermanagementbedrijf, dat overal in de wereld systemen ontwerpt om de mensheid tegen het wassende water te beschermen. Shepard beschrijft beurtelings het ontstaan van de relatie tussen de hoofdpersoon en Cato en Nederlands lange geschiedenis met water, wat hier en daar wat gekunsteld aandoet en het verhaal ophoudt. Als aan het einde die twee lijnen bij elkaar worden gebracht, kan het dan ook niet meer overtuigen.

In ‘Raw Water’ van Wells Tower doemt een variatie op dat scenario op: de gestegen waterspiegel dwingt de mensheid om water in de binnenlanden te bergen. Zo is in het zuiden van de Verenigde Staten in een vallei een perfect vierkante zee gecreëerd, de Anasazi, die wordt ontzout om het droge land tot een vruchtbaar landbouwgebied te maken. De beloofde regenbuien blijven uit, de ontzoutingsfabriek raakt buiten gebruik, en wat overblijft is een nieuwe rode zee. De stadjes die rond de Anasazi zijn ontstaan, lopen leeg tot er nog slechts een handjevol achterblijvers woont.

In een van deze stadjes, Trition Estates, huurt Rodney Booth een huis waar zijn vrouw zich aan haar kunst kan wijden. Het is geen goed huwelijk en Rodney brengt zijn dagen door met zich verdiepen in de levens van zijn buren, in het bijzonder hun zestienjarige dochter Katherine, die van haar vader niet buiten het huis mag komen. De beschrijving van het leven een broeierig spookstadje wordt al snel wat ongemakkelijk, maar de dubbelzinnige reacties van de karakters op de seksuele toenaderingen van Rodney maken dat Wells Tower blijft fascineren.

Rest vast te stellen dat ook Chris Bachelder, Chris Adrian, J. Erin Sweeney, Sheila Heti, Heidi Julavits, Salvador Plascencia en Sesshu Foster een verhaal schreven dat zich ergens, in 2024, afspeelt. Dat is maar veertig jaar na 1984, en de vraag dringt zich op of hun pessimisme gerechtvaardigd is. Is er wat te vrezen? Of kan de literatuur simpelweg niet zonder worst case scenario’s, en hoeven we slechts tijdelijk overtuigd zijn van deze grimmige vergezichten? Laten we beginnen met lezen.

Bram Gerrits is freelance redacteur (onder andere voor Athenaeum.nl) en tekstschrijver. Daarnaast is hij bestuurslid bij Recensieweb en kandidaat-raadslid voor het Amsterdamse stadsdeel West.

Inhoudsopgave

Anthony Doerr, ‘Memory Wall’
Wells Tower, ‘Raw Water’
Chris Bachelder, ‘Eighth Wonder’
Chris Adrian, ‘The Black Square’
J. Erin Sweeney, ‘Oblast’
Sheila Heti, ‘There Is No Time in Waterloo’
Heidi Julavits, ‘Material Proof of the Failure of Everything’
Jim Shepard, ‘The Netherlands Lives With Water’
Salvador Plascencia, ‘The Enduring Nature of the Bromidic’
Sesshu Foster, ‘Sky City’