Recensie: Click-clock

Ruzie onder literatuurkenners: na de bekendmaking van de shortlist van de Man Booker Prize van dit jaar was er flinke kritiek op de jury, die te kennen gaf als voornaamste criterium 'leesbaarheid' te hebben gebruikt. De vrees bestond dat dit ten koste was gegaan van literaire kwaliteit. Nu Julian Barnes met The Sense of an Ending (door Robert Vlek vertaald als Alsof het voorbij is) gewonnen heeft, lijkt die kritiek door gebeurtenissen ingehaald te zijn. Aan de literaire kwaliteit van deze winnaar is namelijk heel weinig af te dingen. Door emmi schumacher.

Unaniem geprezen door critici is vooral de manier waarop Barnes in een roman die nauwelijks langer is dan de gemiddelde novelle een karrevracht aan verhaal heeft weten te storten. The Sense of an Ending is een dunnetje, maar bevat een heel leven: dat van Tony Webster, een kleurloze pensionaris die eigenlijk sinds zijn universiteitsjaren, toen hij een tumultueuze verhouding meemaakte met zijn eerste vriendin en de zelfmoord van zijn beste vriend (die op dat moment een relatie had met diezelfde tumultueuze vriendin) te verwerken kreeg, niets spannends meer heeft meegemaakt.  Maar nu, net als hij wel denkt te weten wat hij van de jaren die hem nog resten kan verwachten, wordt hij nogmaals geconfronteerd met dit drama van lang geleden. Erger nog, zijn persoonlijke herinneringen blijken bar weinig met de realiteit te maken te hebben. De roman mediteert op het ongrijpbare concept van tijd en de eigenaardigheden van het menselijk geheugen: Tony heeft decennialang knip-en-plakwerk beoefend op zijn eigen herinneringen, om een versie van het verleden te creëren waar hij mee kon leven. En nu overziet hij al die voorbije jaren en vraagt zich af wat hij met al zijn tijd eigenlijk gedaan heeft.

Terwijl Barnes' kwaliteiten dus overduidelijk zijn - de controle die hij heeft over een bijna mystiek onderwerp, zijn heldere stijl en het vertrouwen dat hij bij de lezer opwekt: we zijn hier in de handen van een ervaren schrijver die ons niet teleur zal stelen - hebben sommige critici moeite gehad zich emotioneel verbonden te voelen met Tony's verhaal. In de Independent vindt Christian House dat het verhaal er niet in slaagt het hart te raken; Michiko Kukatani stelt in de New York Times dat de roman wel 'clever' is maar niet 'emotionally satisfying'. Tony is dan ook geen personage om verliefd op te worden: hij is niet alleen een onbetrouwbare, maar door zijn soms wel heel gelaten houding ook een frustrerende verteller. In de Volkskrant vindt Hans Bouman dat hij 'gaandeweg steeds minder sympathiek' wordt; Kukatani neemt geen blad voor de mond en noemt hem een 'myopic and passive-agressive twit'.

Maar hoe kun je niet geraakt worden door, of in ieder geval medelijden hebben met, iemand die zelf het meest gebukt gaat onder zijn fouten en diezelfde passieve houding? The Sense of an Ending is een tragedie, en Tony's persoonlijke tragedie is dat hij weet dat hij een onwaardige overlever is. Zijn pogingen om zijn fouten te herstellen - om, gezien het feit dat hij niet terug kan gaan in de tijd, zijn eigen persoonlijke tijd terug te draaien en de relatie met zijn eerste liefde alsnog te redden - zijn niets minder dan dramatisch:

'But without understanding my own motives, I had wanted to prove to her, even at this late stage, that she had got me wrong. Or rather, that her initial view of me - when we were learning one another's hearts and bodies, when she approved of some of my books and records, when she liked me enough to take her home - had been correct. I thought I could overcome contempt and turn remorse back into guilt, then be forgiven. I had been tempted, somehow, by the notion that we could excise most of our separate existences, could cut and splice the magnetic tape on which our lives are recorded, go back to that fork in the path and take the road less travelled, or rather not travelled at all.'

'Old fool,' denkt hij erachteraan. Inderdaad. Maar voor mij is het Barnes gelukt te balanceren tussen een meelijwekkende en slaapverwekkende hoofdpersoon, tussen 'clever' en ontroerend. Bovenal is The Sense of an Ending een korte maar krachtige herinnering aan het feit dat elk leven wordt geleid volgens de vreemde maar onherroepelijke orders van de tijd: 'tick-tock, click-clock.'

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.