Recensie: Dichtbij de rouw

Lion, de verteller, is 21. Was 21, moet ik zeggen, want hij is dood. Hij vertelt ons, over de dood heen, over zijn laatste levensdagen, over zijn pijn en over het onmogelijke verlies van zijn naasten en over het verloren zijn voor zijn naasten. Michel Rostain verloor zijn zoon op 25 oktober 2003 aan meningitis. Hersenvliesontsteking. Rostains keuze, om de stem van zijn zoon op te voeren, is gevaarlijk. Valse sentimenten liggen op de loer, oneigenlijke gevoelens kunnen in de mond gelegd worden – maar daar is allemaal geen sprake van in De zoon (Le fils, vertaald door Martine Woudt). Door herm pol.

‘Papa doet ontdekkingen. Bijvoorbeeld dat er geen dag voorbijgaat zonder vijf minuten, of drie keer tien minuten, of een heel uur te huilen. Dat is nieuw. De tranen stoppen, beginnen weer, ze stoppen opnieuw, en dan komt het weer terug, enzovoort. Allerlei soorten gesnik, maar geen dag zonder. Dat geeft het een leven een andere structuur. Er zijn plotse tranen – een gebaar, een woord, een beeld, en ze wellen op. Er zijn tranen zonder duidelijke aanleiding, die zijn er stomweg. En er zijn tranen die hem vreemd zijn, zonder de snik, zonder de gebruikelijke vertrekking van zijn gezicht en zelfs zonder gesnotter, alleen maar tranen die stromen.
Hij heeft vooral ’s ochtends zin om te huilen.’

Het is misschien wel het effectiefst: Rostain maakt de lezer geen voyeur, probeert geen medelijden op te wekken. Hij schrijft sober, bijna twijfelend. Hij doet verslag, laat verslag doen, is de schrijver die zichzelf gadeslaat. Je hoort dan te zeggen dat hij de dood van zijn zoon een plaats probeert te geven, maar dat betekent, goed beschouwd, niks. Er is geen plaats voor verlies. Verlies betekent juist het ontbreken van een plaats. De dood is een gat, een kuil om snikkend in te vallen, om met Rudy Kousbroek te spreken.

Geen pathos dus in dit boek. Het is gewoon een verhaal van een jongeman die je wel gekend had willen hebben, die vertelt over over het plezier dat hij met vrienden en ouders gehad heeft, maar ook over ruzies en over de onzekerbaarheid, over zijn wankelen in het leven, over hoe de vader zijn zoons dood zichzelf aanrekent. Had ik maar. Was ik maar.

Over de begrafenis die toch een crematie werd en toch ook een begrafenis, en die anders moest zijn dan al die andere teraardebestellingen met uitvaartleiders die je naam niet goed uitspreken en haperende muziekinstallaties.

‘Het wordt overmorgen, beslist de planning van de begrafenisonderneming. En nu nog een belangrijke vraag: begrafenis of crematie? Ze kijken elkaar aan. Stilte. Die stilte gaat heel lang duren. Eerst geven mama en papa nergens de voorkeur aan, ze willen niet dat ik dood ben, klaar. Maar dat is de vraag niet. Begrafenis of crematie, dat wordt niet op dezelfde manier gepland. Wat is hun keus? De directeur van de begrafenisonderneming stelt de vraag nogmaals, het is zijn werk, het is niet makkelijk. Mama en papa kijken elkaar nog steeds aan, vooropgesteld dat ze iets zien. Gespannen stilte. De directeur begrijpt het natuurlijk, maar. De directeur wacht. Lange stilte van allebei. Mama hakkelt ten slotte, bijna onhoorbaar: “Crematie?”’

Rostain slaagt erin om in zijn roman, zijn uiterst autobiografische roman, de lezer dichtbij te laten komen. Zo dichtbij dat je af en toe een stapje terug wilt doen, bang om de rouw te verstoren. Dat is heel fijnzinnig. En er is meer dan rouw, meer dan een verslag van het verloop van een ziekte: er is ook ruimte voor humor, voor plezier, voor kleine gezinsdingen.

En hoewel het de dode zoon is die vertelt, is het niet hij die herinnerd wil worden. Het is de schrijver, de vader, die wil herinneren en die voor ogen heeft dat zijn zoon onder andere via een roman blijft leven. Zo is De zoon van Michel Rostain niet zozeer een gedenksteen geworden maar een loflied op het leven.

Herm Pol is winkelchef bij Athenaeum Boekhandel Amsterdam. Elke vrijdag praat hij bij De Avonden over een buitenlandse titel. Dit is een bewerking van zijn bijdrage van 11 november.