Recensie: Een revolutionaire recensie

De onderstaande recensie van Micael Dahléns Nextopia is niet zomaar een stuk tekst. Het is een regelrechte revolutie op het gebied van non-fictieboekbesprekingen. Zoiets als dit heeft u nog nooit gezien. Vergeet dus alle voorgaande recensies, wat hier straks besproken wordt zal u niet snel loslaten. Door misha velthuis.

In onze huidige samenleving draait alles om verwachtingen. Dat is de centrale boodschap van Micael Dahléns Nextopia. Leven, liefde en zaken in de expectations society. Of het nu om boekrecensies, producten van Apple of Disneyfilms gaat: als je geen hoge verwachtingen schept kun je het wel vergeten. Wat dit betreft is Dahléns Nextopia een succes. Weken voordat ik het boek in handen kreeg bereikte mij al het gerucht van de 'rock'n roll professor' - een langharige Zweed die met zijn vernieuwende blik op marketing en economie al voor zijn 38ste de hoogste academische graad verwierf. Het is niet makkelijk om torenhoge verwachtingen waar te maken. En hoewel het boek hier op een aantal punten inderdaad niet in slaagt, zijn Dahléns ideeën verfrissend en leuk.

Nextconomy, nextpansie en nextities

In de basis grijpt Dahlén terug naar een aantal belangrijke begrippen uit de economie en plaatst ze in de context van de bovenbeschreven samenleving, of zoals hij het noemt: de expectations society. Om zijn eigen inbreng te benadrukken introduceert hij daarbij zodra hij de kans schoon ziet eigen neologismen. Utopia wordt nextopia, economy wordt nextconomy, celebrities worden nextities en expansie wordt nextpansie. Met zijn opgefriste begrippenarsenaal gaat hij vervolgens op zoek naar pakkende verklaringen voor herkenbare situaties uit ons dagelijks leven. Waarom wachten we langer met trouwen? Waarom zijn studenten steeds vaker ontevreden over hun studiekeus? Hij komt hiermee tot interessante inzichten, die hij stuk voor stuk uitvoerig onderbouwt met de resultaten van experimenteel onderzoek.

Een van de belangrijkste economische begrippen die hij aanhaalt is 'netto contante waarde'. Economen gebruiken deze term om de huidige waarde van toekomstige winstuitkeringen aan te duiden. Met een rentetarief van 10% is een tientje van vandaag over een jaar 11 euro waard. Om de waarde van een toekomstige winstuitkering te berekenen redeneer je andersom. Voor het recht op een winstuitkering van 11 euro over één jaar betaal je niet meer dan 10 euro - dit is de netto contante waarde van de winstuitkering.

Dahlén gebruikt dit idee in zijn verklaring van het enorme succes van de tv-serie Lost. Al vroeg in de serie slaagden de producenten er in de kijkers te overtuigen van de enorme toekomstige 'winstuitkeringen' - onverwachte plotwendingen, spannende klifhangers en een spectaculair slot - die verwacht konden worden. De bijbehorende stijging van de netto contante waarde trok steeds meer kijkers aan, totdat er bijna 23 miljoen Amerikanen aan de buis gekluisterd zaten. Deze marketingstrategie - het ophitsen van verwachtingen - zie je ook terug in de hype rond producten van Apple, films van Disney, en de inleiding van deze recensie. Het is kenmerkend voor de expectations society - een samenleving waarin de verwachtingen van een product een grotere rol lijken te spelen dan het product zelf.

Hoge verwachtingen van een rockster-professor

Toch maakt het boek niet alle verwachtingen waar. Dahléns schrijfstijl is soms wat kinderachtig - op het kleinerende af - en de Nederlandse vertaling doet bij vlagen knullig aan. Dit maakt dat je je als lezer niet altijd serieus genomen voelt. Zinnen als 'voor een uitleg hiervan moeten we even afdwalen, maar ga niet weg', 'komt die laatste zin je een beetje te filosofisch over?' of 'de speculaties over het weer maken het wel zo ongeveer duidelijk' ben ik sinds het begin van de middelbare school niet vaak tegengekomen. Je verwacht meer van een professor, zelfs als hij 'zijn leven en werk benadert als een rockster'. Verder springt Dahlén zelfs voor een populairwetenschappelijk werk wel erg gemakkelijk om met de onderzoeken die hij aanhaalt. De resultaten waar hij naar verwijst klinken niet altijd even doordacht, en met de gebrekkige bronverwijzing maakt hij het moeilijk om deze twijfel weg te nemen.

Nextopia voldoet misschien niet aan al mijn verwachtingen, maar ze waren dan ook torenhoog. En alhoewel Dahlén op de bovengenoemde onderdelen steken laat vallen, scoort hij op inhoudelijk vlak extra punten. Onder de oppervlakte bevinden zich fascinerende ideeën die je niet snel vergeet - over de genetische aanleg van de mens om geluk na te streven, over de constante strijd tussen ambitie en tevredenheid, en uiteindelijk over de zin van het leven. Deze verhalen maken Nextopia absoluut het lezen waard.

Was deze recensie nu echt zo revolutionair als de inleiding beweerde? Misschien niet, maar dat maakt niet uit. Het gaat in de expectations society niet om de inlossing van een verwachting. Want zodra het moment van inlossing is aangebroken worden er immers al weer andere nieuwere verwachtingen geschept. We vliegen van voorpret naar voorpret. Begin mei kunt u mijn bespreking van het nieuwe boek van Francis Fukuyama verwachten. Dat wordt pas echt een revolutionaire recensie.

Misha Velthuis studeerde Fysische Geografie (BA) en Politicologie, richting Internationale Betrekkingen (MA). Momenteel verzorgt hij werkgroepen politicologie aan de UvA.