Recensie: Herinneringen als kralen aan een draad

Herinneringen zijn zelden chronologisch. Alles loopt door elkaar: je associeert, van het een kom je op het ander en dan weer terug op het een. Voor jezelf kan het logisch en begrijpelijk zijn, maar voor de toehoorder moet er een lijn in zitten. En die lijn weet David Foenkinos in Les Souvenirs prachtig strak te spannen. Hij hangt er allerhande gebeurtenissen aan die hij soms alleen aanstipt, soms ook gedetailleerd beschrijft, zoals als hij de mensen observeert in het bejaardentehuis waar zijn oma gaat wonen na het overlijden van haar man.

Au fil de mes visites, j’avais pris l’habitude de regarder les pensionnaires. De vraiment les regarder. De les considérer non pas comme des figurants de la maison de retraite, mais comme des hommes et des femmes qui avaient eu des vies. Des hommes et des femmes qui avaient reçu du courrier dans leur boîte aux lettres, [...] qui avaient été ebahis par le premier homme sur la lune. [...] Je ne pensais qu’à une chose: ils avaient eu mon âge un jour. Et un jour, j’aurais leur âge. Ice, je marchais à travers qui je serais.

Foenkinos toont aan dat het leven niet meer is dan een aaneenschakeling van herinneringen. Sommige zijn mooi, bijvoorbeeld wanneer je op het punt staat te gaan trouwen, andere zijn droevig, zoals de herinnering aan de begrafenis van opa. Maar hoe triest ook, de verteller lijkt ze allemaal te koesteren en als kralen aan een draad te rijgen.

Hij werkt als nachtportier in een hotel om de tijd en rust te hebben een boek te schrijven. Alleen lukt dat niet. Er is de afleiding van de eigenaar van het hotel die hem graag gezelschap houdt, en het ontbreekt hem aan inspiratie: ‘Je ne vivais pas assez pour devenir romancier.’

Toch krijgen we als lezer het leven van deze verteller voorgeschoteld, op een luchtige en humoristisch wijze, te beginnen met de bezoeken aan het poppentheater in Jardin du Luxembourg met zijn grootvader en eindigend bij hetzelfde poppentheater wanneer zijn eigen zoontje een jaar of acht is. Daartussen speelt zijn leven zich af. Er is de verhouding met zijn ouders die meer met zichzelf bezig zijn dan met hem, de zoektocht naar oma die ineens het bejaardentehuis verlaat om terug te gaan naar de plek waar ze als kind woonde, de ontmoeting met zijn toekomstige vrouw, en steeds maar die verder ondergesneeuwde wens om schrijver te worden.

De verhaallijn wordt onderbroken door herinneringen van allerlei mensen, in cursieve alinea's weergegeven. Bekende schrijvers (Patrick Modiano, die zijn eigen herinneringen tot voor zijn geboorte terug laat gaan), muzikanten (Serge Gainsbourg), aan wie de verteller moet denken, maar ook herinneringen van mensen die in het verhaal zijn pad kruisen. Zoals de maker van het oerlelijke schilderij van een koe in het bejaardentehuis van oma, dat door zijn lelijkheid oma en de verteller juist opvrolijkt. De man herinnert zich hoe hij koste wat het kost schilder wilde worden. Maar niemand kocht zijn schilderijen, en om zijn huurschuld te compenseren schonk hij de huisbazin het schilderij van de koe, dat zij vele jaren later op haar beurt achterliet in het bejaardentehuis.

En dan zijn er nog van tijd tot tijd de voetnoten: relativerende opmerkingen van de verteller over zijn eigen leven of kanttekeningen bij voor de hand liggende zaken, zoals:

Au passage, je me’arrête sure une question qui me obsède : pourqoui ne se souvient-on pas de l’enfance? Certes, le cerveau n’est pas encore formé, et il ya tant d’explications physiologiques à ce phénomène. Mais je ne veux pas croire à la gratuité de cette donnée; il y a forcément une raison. L’enfance est souvent le terrain des plaisirs primaires, c’est pour beaucoup le paradis des joies simples et faciles à assouvir. Il y aurait sûrement un risque à se souvenir de tout cela. Je me dis qu’on ne pourrait jamais devenir adulte si on était parasité par la consience de ce bonheur-là. On vivrait en permanence avec une nostalgie béate complètement paralysante.

Aan het einde lijkt de verteller alle herinneringen te kunnen plaatsen en eindelijk alles zo op orde te hebben dat hij kan gaan schrijven. De kralen zijn geregen, het verhaal kan worden verteld. Een verhaal dat de lezer zich hopelijk nog lang zal herinneren.

Arjen van Meijgaard schrijft korte verhalen en bespreekt Nederlandse en Franse fictie, voor onder andere NBD/Biblion.