Recensie: Het einde, geen half werk

Al zes jaar loopt ‘The Myths’, een project van uitgeverij Canongate waarbij schrijvers één mythe uit de wereldgeschiedenis uitkiezen en daarmee mogen doen wat ze willen. Na bijdragen van onder andere Margaret Atwood, Ali Smith en Philip Pullman is er nu Ragnarok: The End of the Gods, door A.S. Byatt. Haar keuze is gevallen op een eeuwenoude Noorse mythe, die vertelt over het begin van de wereld en over het einde, Ragnarök, de apocalypse. Dit einde wordt verteld niet vanuit het oogpunt van mensen, maar vanuit dat van de goden die erbij waren aan het begin, maar die ook het einde moeten meemaken. Door emmi schumacher.

N.B. Byatt spreekt de vijfde Spui25-lezing uit op 23 september, en ter gelegenheid daarvan is Ragnarok voor de speciale prijs van € 12,50 te koop bij Athenaeum.

Anders dan bijvoorbeeld de Griekse goden hebben deze Noorse weinig weg van mensen. Ze houden zich niet bezig met liefde, jaloezie of het bekokstoven van kleinzielige plannetjes om elkaar een hak te zetten. Ragnarok is een groot verhaal, over hemelbestormende en aardschokkende gebeurtenissen, niet over menselijke emoties. Byatts manier van schrijven past daar goed bij - doeltreffend schetst ze wijde, surrealistische landschappen, een slang van bijna onvoorstelbare proporties, een sterrenhemel gemaakt van de schedel van een vermoorde reus.

‘The lakes were made from his sweat, and the trees from his curling hear. Inside the high cavern of his skull, his brains became the rolling clouds. The stars were wandering sparks from Muspelheim which the gods trapped and fixed under the skull bone. Or maybe they were lights above the bone, glimpsed through slits and boreholes made during the murder.’

Ook heeft ze er, in tegenstelling tot veel van de andere schrijvers die voor Canongate een mythe hebben aangepakt, voor gekozen die te presenteren zoals hij is, hem koud te serveren. Ragnarok is geen allegorie, geen nieuw verhaal geïnspireerd op de mythe, geen oude vertelling in een ander jasje. Er is wel een raamwerk, gevormd door de figuur van ‘the thin child’, een naamloos meisje dat tijdens de Tweede Wereldoorlog samen met haar moeder naar het Britse platteland verhuist om de bombardementen op Londen te ontvluchten. Haar moeder geeft haar het boek Asgard and the Gods,  ‘an account of a mystery, of how a world came together, was filled with magical and powerful beings, and came to an end. A real End. The end’.

Dat einde is – net zoals het begin overigens – uitzonderlijk bloederig. De Noorse goden houden wel van een potje geweld en ze gaan dan ook vechtend, maar uiteindelijk machteloos ten onder. Ze zijn het slachtoffer van een macht die ze niet kennen en niet begrijpen, van een noodlot dat ze aan zien komen maar niet kunnen keren:

‘No one, the thin child thought to herself, had any doubt that Ragnarök was coming, neither the gods, nor the wolves, nor the snakes [...] they were transfixed, staring at it, like rabbits with weasels, with no thoughts of averting it. The Christian God condemned sinful men, and raised up the “good” dead. The gods of Asgard were punished because they and their world were bad. Not clever enough, and bad.’

Maar door wie ze gestraft worden, dat blijft onduidelijk. Anders dan in de christelijke traditie is er in deze Noorse mythe geen reddende engel, geen zich wrekend of juist genadig opperwezen. Aan het begin van de wereld is er orde; de wereld gaat ten onder omdat die orde verandert in chaos. Maar waarom dat is, en hoe de goden dat tegen hadden kunnen houden: wie het weet mag het zeggen. 

In het nawoord onderstreept Byatt - misschien ten overvloede - nog eens de parallel die haars inziens bestaat tussen de ondergang van de goden van Asgard en de manier waarop ook onze wereld op een schijnbaar onontkoombaar einde aankoerst. Behalve dan dat wij onszelf ten gronde richten: ‘we are a species of animal which is bringing about the end of the world we were born into.’ Daar valt weinig tegenin te brengen, maar het is ook een beetje - pardon the pun - een dooddoener. Byatts stijl is prachtig, maar enige lichtvoetigheid zou bij zo’n zwaar verhaal, op deze manier gepresenteerd, ook op z’n plek zijn geweest. Er valt al zo weinig te lachen, in het eind der tijden.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.