Recensie: Het getekende feest voor het oog

Nu de animatiefilm een zelfstandige plek heeft ingenomen in de filmwereld, is het tijd voor een overzicht van de beste, de meest noemenswaardige of de meest invloedrijke honderd animatiefilms. Animaties hebben hun eigen Oscar, hun eigen festivals en hun eigen fans. Lang is het idee geweest dat animaties films voor kinderen zijn, maar de laaste jaren is het aanbod zo breed in inhoud en techniek, dat medium en kijkers volwassen zijn geworden. Het animatiespectrum bestrijkt nu een breed spectrum van Disney’s Bambi tot de geanimeerde documentaire Waltz with Bashir of de dystopische Sci-fi van A Scanner Darkly. Andrew Osmond doet een inventarisatie in 100 Animated Feature Films. Door helen westerik.

Alles wat geen live action is, inclusief Tsjechische poppenanimaties

In zijn inleiding bakent de filmjournalist zijn terrein af. Hij stelt beschikbaarheid in het Engels, en daarmee voor een groot publiek, als belangrijke ‘ingangseis’. Daarnaast wil Osmond een zo breed mogelijk overzicht aan animatiefilms de revue laten passeren. Hij definieert animatie als medium en niet als genre: in feite is alles wat geen live action is, animatie. Zelfs Avatar neemt hij op in zijn lijst.

Zeker niet kritiekloos geeft Osmond zijn kijk op de honderd films die de geschiedenis van de animatie hebben bepaald. Hij beperkt zich tot speelfilms, waarmee de films van korter dan een uur buiten schot blijven. Helaas blijven de meer gedurfde en experimentele films daardoor buiten schot. Dat is jammer voor festivalgangers en serieuze cinefielen, maar levert voor de iets gematigder liefhebber een mooi overzicht op, waarin er balans is tussen bekend en onbekend. Zowel door het grotere aanbod als door de grotere populariteit, schrijft Osmond voornamelijk over Amerikaanse, Engelse en Japanse animaties. Ten slotte zijn Tsjechische poppenanimaties heel belangrijk geweest voor de ontwikkeling van de kunstvorm, maar is er een zeer klein publiek dat de houterige animaties ook echt waardeert.

Antz in context

Maar in de alfabetische lijst met honderd films is plaats genoeg voor films die onbekend zijn, maar van groot historisch belang. Helemaal ongenoemd blijven die houten Tsjechische poppetjes dus niet. Het gevaar van een A-tot-Z-boek is dat het een onleesbare encyclopedie wordt, die je alleen openslaat om een beschrijving van een gewenste film te zien. 100 Animated Features ontloopt deze valkuil door binnen de beschrijvingen veel aandacht te schenken aan dwarsverbanden en historische context.

Zo meldt Osmond in het stukje over Antz, de doorbraakfilm voor de Dreamworks Studio, dat deze animatie de strijd aanging met het door Disney/Pixar geproduceerde A Bug’s Life dat rond dezelfde tijd uitkwam. Pixar verweet Dreamworks ideeënroof en een strijd om de eerste release en de meeste pers ontbrandde. De enorme stemmencast van Antz (de gefrustreerde hoofdrol mier kreeg de klagerige stem van Woody Allen, perfect voor zinnen als ‘When you’re the middle child in a family of five million, you don’t get any attention’) leverde meer bijval van recensenten op, maar Osmond houdt de stand op 1-1. En hoe dan ook moeten we inmiddels vaststellen dat neither aged gracefully.

Fantasia, de flop en de aardappelpuree

De filmbeschrijvingen zijn, gelardeerd met anekdotes en citaten, heel levendig. Neem Fantasia, inmiddels een klassieker van Disney, waarin klassieke muziek van beeld wordt voorzien. Dat was bij uitkomen een flop. Critici vonden het kitsch – de muziek heeft die populariserende beelden helemaal niet nodig – en het publiek negeerde de film.

Walt Disney zelf zou gezegd hebben over Fantasia:

‘I imagine that the twelve hundred Young people in my organisation who helped make Fantasia are a pretty fair cross-section of average American culture. They’re from the average American home with the average American advantages and upbringing. Every day I see them prove they know the difference between the real stuff and the phoney.’

Igor Strawinski, de enige toen nog in leven zijnde componist van wie de muziek werd gebruikt, verklaarde daarentegen dat de massa nog nooit iets heeft bijgedragen aan de kunsten.

Het was allemaal nog niet populair genoeg voor Disney, die enige tijd later zo wordt geciteerd: ‘We’re through with caviar; from now on it’s mashed potato and gravy.’

Osmond vertelt hoe door de financiële strop van Fantasia de helft van de werknemers op straat kwam en hoe Disney wanhopig op zoek was naar succes. Het mislukte The Three Caballeros is daar een voorbeeld van. Deze vergezochte Zuid-Amerikaanse escapade is, als we op Osmonds beschrijving af kunnen gaan, terecht vergeten.

De extra laag in Spirited Away

Osmond is op zijn best als hij films beschrijft die hij de moeite waard vindt, zoals Spirited Away van de Japanse grootmeester Hayao Miyazaki. De eerste niet-Amerikaanse Oscarwinnaar kwam net na het Franse Les Triplettes de Belleville in de bioscoop en samen hebben ze de hegemonie van Pixar en Dreamworks doorbroken.

Osmond verbindt Spirited Away met andere films die de kracht van herinneringen exploreren, zoals Waltz With Bashir. Anders dan de subjectieve beleving in Waltz, gaat Spirited Away over de collectieve herinnering aan het bijna vergeten Japan, van oude badhuizen en niet meer bestaande straten. Zijn publiek is te jong om zich dit te herinneren, maar de hoofdpersoon blikt terug in weemoed terwijl ze in een ouderwetse rijstbal bijt. En zo brengt Osmond een extra laag aan in de waardering van deze film.

De kracht van dit boek zit in de dwarsverbanden die Osmond maakt tussen verschillende tijden stijlen en culturen. Door bijvoorbeeld gemeenschappelijke thema’s te zoeken in heel verschillende films, leest dit boek meer als niet-chronologische geschiedenis, dan als een alfabetisch overzicht. Met de prachtige illustraties benadert het bovendien het feest voor het oog dat Osmonds beste voorbeelden bieden.

Helen Westerik is rubrieksbeheerder Film bij Athenaeum Boekhandel. Samen met Louise Fresco schreef ze Verraad, Verleiding en Verzoening. De rol van eten in speelfilms. Ze selecteerde onder meer films voor het Shadow Documentaire festival.