Recensie: Michelangelo's brug in Constantinopel

Wat als Duitsland de oorlog had gewonnen? Wat als nine eleven net voorkomen was? Wat-alsfictie kan interessant en spannend zijn, maar er is een risico: de lezer weet dat het niet zo is gegaan, Duitsland verloor, de Twin Towers staan niet meer. Met zulke kennis lees je zo'n boek als pure fictie, je zult er nooit helemaal in geloven. Maar Mathias Énard pakt het geraffineerder aan in Vertel hun over veldslagen, koningen en olifanten (Parle-leur de batailles, de rois et d'elephants, vertaald door Katrien van den Berghe). Énard laat Michelangelo Constantinopel bezoeken, en al is er geen enkel bewijs dat hij daar echt geweest is, tegenbewijs is er ook niet. Dat geeft deze roman een bepaalde authenticiteit, en de vinger vertrouwen die je de auteur daarom geeft, werkt hij betoverend, verbluffend uit tot een hele hand, levensecht.

De brug

Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, kunstschilder, beeldhouwer, architect en dichter, beschouwd als een van de belangrijkste kunstenaars uit de Italiaanse renaissance. Sterker: als een van de grootste kunstenaars ooit. Die Michelangelo zet op 13 mei 1506 voet in Constantinopel, niet als toerist, maar op uitnodiging van de sultan, Bayezid de Tweede, om een brug te ontwerpen over de Gouden Hoorn. De sultan had eerder Leonardo da Vinci daarvoor uitgenodigd, maar diens ontwerp viel niet in de smaak bij de vorst. En inderdaad, die sultan heeft bestaan, dat ontwerp van Leonardo is er. En er was de naijver tussen Leonardo en de twintig jaar jongere Michelangelo - nog zo'n element waarmee Énard zijn verhaal iets plausibels geeft. Niets mooier, zou Michelangelo gedacht hebben, dan zijn rivaal hiermee de loef af te steken.

Dat zijn de gegevens. Énard neemt echter rustig de tijd om ons te laten wennen aan het feit dat Constantinopel in de zestiende eeuw niet te vergelijken is met het Istanbul van nu. Prachtig beschrijft hij de geuren van lang geleden, de stoffen, de winkeltjes, het geroezemoes is bijna hoorbaar, de handelswaar tastbaar. En hoe meer je het idee krijgt in die metropool van toen te zijn, hoe meer je geneigd bent ook Énards verhaal te geloven.

De vrienden

Dat is meer dan het verhaal van een brug. Het is er ook een van een ontmoeting, met de Ottomaanse dichter Mesihi van Pristina. Daarbij openbaren zich hun totaal verschillende lotsbestemmingen, en daar zal het Énard om te doen zijn geweest. Michelangelo stierf op 89-jarige leeftijd, steenrijk en wereldberoemd. De dichter overleed jong en straatarm. De kunstenaar was lelijk, korzelig, wraakzuchtig, Mesihi was aantrekkelijk, een bohemièn, die van eten kon genieten, van cafés met een twijfelachtige reputatie, en een onvermoeibare liefhebber van beide seksen. Ze worden vrienden, uit respect en wederzijdse fascinatie.

Het is ook meer dan het verhaal van een brug omdat Michelangelo zijn atelier, gevuld met ingenieurs en ontwerps, ontloopt. Hij wandelt door de stad, wachtend op inspiratie, om te dromen van die androgyne danseres in dat ene café, om een aapje te kopen, om een olifant te tekenen die hij ziet op de markt. Die olifanten dus - Énard ontleent zijn titel aan een prozagedicht van Rudyard Kipling:

'Tell them first of those things that thou hast seen and they have seen together. Thus their knowledge will piece out thy imperfections. Tell them of what thou alone hast seen, then what thou hast heard, and since they be children tell them of battles and kings, horses, devils, elephants, and angels, but omit not to tell them of love and suchlike.'

De liefde en de scheiding

Bedoelt Kipling ermee dat het leven geleefd moet worden, dat elk verhaal verteld moet worden? Énard laat in ieder geval het slot van deze zin weg - vertel hun ook over de liefde. En dat juist breekt Michelangelo op. Zowel zijn hoofse liefde voor de dichter, als die droomlustige voor de danseres, of danser, in dat café.

Mathias Énard schreef een roman die Flaubert of De Nerval had kunnen schrijven, die twee grote negentiende-eeuwse oriëntgangers, want dát ademt dit boek. Het heeft de geur van een negentiende-eeuwse roman over de zestiende eeuw, waarin twee kunstenaars niet met elkaar verbonden worden, waarin er geen brug komt, waarin twee werelden gescheiden blijven. Schreef Kipling niet ook 'West is West and East is East and never the twain shall meet'?

Herm Pol is winkelchef bij Athenaeum Boekhandel Amsterdam. Elke vrijdag praat hij bij De Avonden over een buitenlandse titel. Dit is een bewerking van zijn bijdrage van 9 december.