Recensie: Roman, onderbroken

Na de zelfverkozen dood van David Foster Wallace, in 2008, ontdekten zijn weduwe en zijn editor Michael Putsch het onafgemaakte manuscript van The Pale King. ‘Onafgemaakt’, als in: geen enkele aanwijzing over hoe de gevonden korte en langere hoofdstukken op elkaar volgden, in elkaar pasten, ‘no list of scenes, no designated opening or closing point, nothing that could be called a set of directions’. Aan Putsch de taak om zo goed mogelijk al die losse stukjes en stukken tot een geheel te maken. De inleiding die hij schreef en de aantekeningen die Foster Wallace tijdens het schrijven maakte en die als addendum zijn opgenomen, vormen het raamwerk voor een roman waarvan de onafgemaakte status eeuwig zonde is, maar toch niet zo’n groot obstakel is als had gekund. Door emmi schumacher.

The Pale King gaat over verveling. Eentonigheid, routine, onveranderlijkheid, de meest afgrijselijke afwezigheid van enige afwisseling die maar indenkbaar is, hoe je het ook wilt noemen. Het grootste gedeelte van de roman speelt zich af in een kantoor van de IRS, de Amerikaanse belastingdienst, in Illinois. De mensen die hier werken zijn door hun werkgever geselecteerd op hun ‘ability to maintain concentration under conditions of extreme tedium, complication, confusion, and absence of comprehenisve info’.

Want alsof gekmakend saai werk nog niet erg genoeg is, is het ook nog eens werk dat vraagt om een brede kennis van de ingewikkelde en ontelbare regels en regeltjes waar de IRS zich van bedient. Plus, de werknemers van de IRS zijn verantwoordelijk voor het functioneren van een van de belangrijkste instituten van het land, wat de nodige stress en zelfs ronduit verlammende paniek met zich meebrengt.

Gezellig dus. Schrijven over verveling op een manier die niet zelf ook nog eens stomvervelend is, is lastig. Foster Wallace heeft er duidelijk niet voor gekozen om de dorheid waar zijn personages dagelijks mee te maken hebben zijn lezers te besparen. ‘ATP computation’, ‘IM specs’, ‘sixty-month amortization’, ‘excess of percentage depletion’: het gaat eindeloos door. Naast het gevoel van medelijden en verbondenheid met deze personages dat hierdoor wordt opwekt, kan deze barrage van termen en formules ook worden opgevat als een uitdaging voor de al snel horendol dreigend te worden lezer.

Hoeveel mensen hebben de kans – de taak, de verplichting, misschien zelfs de eer – zich in hun werkende leven te concentreren op één taak, zonder enige afleiding? Wat gebeurt er als gedachten niet mogen wegdwalen, er geen tijd is om te dagdromen, om een kwartier geconcentreerd te werken en dan, als beloning, een uur pauze te nemen? Waar zijn we zo bang voor, dat dat zo’n vreselijke manier van leven lijkt?

‘…I learned, in my time with the Service, something about dullness, information, and irrelevant complexity. About negotiating boredom as one would a terrain, its levels and forests and endless wastes…And now ever since that time have noticed…that living people do not speak much of the dull. Of those parts of life that are and must be dull. Why this silence? Maybe it’s because the subject is, in and of itself, dull…only then we’re again right back where we started, which is tedious and irksome. There may, though, I opine, be more to it…as in vastly more, right here before us all, hidden by virtue of its size.’

Zoals gezegd is The Pale King een onafgemaakte roman. Het lastige is dat we nooit zullen weten hoe onafgemaakt precies. In veel van zijn werk liet Foster Wallace vragen onbeantwoord, plotlijnen onafgerond, chronologische volgorde onduidelijk – technieken die naast andere typische stijlmiddelen als uitgebreide noten en meerdere vertelperspectieven ook hier present zijn. Bijna elk hoofdstuk vraagt om een hernieuwde oriëntatie: wie, wat, waar, en waar heeft het mee te maken? Vragen waar Michael Putsch als geen ander mee geworsteld moet hebben.

Maar dat wil niet zeggen dat de ideeën in The Pale King onafgewerkt zijn. Nooit dringt het gevoel zich op dat Foster Wallace nog bezig was zijn ideeën over het terrein en het achterland van verveling vorm te geven, dat hij een gedachte is begonnen die je als lezer zelf af moet zien te maken. Eerder het gevoel: wat jammer dat hij er niet meer is, om gedachten te delen waar je zelf nooit op zou zijn gekomen.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.