Recensie: Scènes uit een troebele jeugd

Anders dan de titel Fun Home, de autobiografische graphic novel van Alison Bechdel, doet vermoeden is het leven van de jonge Alison bij haar ouders en broertjes thuis helemaal geen lolletje. Er is thuis weinig genegenheid van de ouders voor de kinderen en het contact met haar afstandelijke en autoritaire vader verloopt stroef. Op basis van haar dagboeken uit de jaren zeventig en tachtig, schreef en tekende Bechdel een roman waarin ze haar eigen levensgeschiedenis schetst, parallel aan een zich openbarende familietragedie — en nu is Fun Home bij Uitgeverij Xtra verschenen, in de vertaling van Abel Schoenmaker en Peter Mennen. Door martin smit.

Alison Bechdel tekende jarenlang de lesbische strip Dykes to Watch out for, in Europa gepubliceerd in de Franse krant Liberation. Fun Home, oorspronkelijk verschenen in 2006, werd genomineerd voor de National Book Critics Circle Award en in 2007 ontving ze voor het boek de Eisner Award voor 'Best Reality-Based Work'.

Provinciestadje

Het huis waar Alison opgroeit is een door haar vader opgeknapt rijkeluispand in een provinciestadje in Pennsylvania. Over haar vroegste jeugd komt de lezer weinig te weten, maar Bechdel beschrijft gedetailleerd de periode van haar ontluikende pubertijd tot en met de tijd dat ze gaat studeren in New York. Haar vader is een perfectionistische, autoritaire man met weinig toewijding en belangstelling naar zijn kinderen. Ook uit zijn huwelijksleven met de moeder van Alison blijkt weinig liefde.

Van de kinderen wordt vooral verwacht dat ze meewerken om het huis in oude stijl hersteld te krijgen en met de fanatiek tuinierende vader klusjes in de tuin te verrichten. 'Mijn vader,' schrijft Bechdel, 'behandelde zijn meubilair als kinderen, en zijn kinderen als meubilair.' De vader probeert voor de buitenwereld het beeld van een ideaal gezin op te houden. Tijdens haar studententijd kijkt ze terug op haar jeugd en realiseert zij zich hoe kunstmatig het familieleven thuis in elkaar stak.

Een fatale coming-out?

In de vrijere, studentikoze leefomgeving van New York, ver van het bekrompen familiebestaan thuis, ontdekt ze dat ze lesbische gevoelens heeft. Achteraf vindt ze het bewijs daarvan al in haar gedrag in haar jeugd: verzet tegen door haar vader gewenste kamerinrichting, kleding en sieraden, en haar bewuste keus voor een jongensachtige haardracht en kleding.
De relatie tussen Alison en haar vader is in dit boek het centrale thema, en blijkt bepalend te zijn geweest voor essentiële keuzes in haar leven. Een cruciaal moment is wanneer ze, eenmaal in New York, aan haar ouders kenbaar maakt dat ze die gevoelens voor vrouwen heeft.

Pagina uit Fun Home, van de site van Uitgeverij Xtra

Nog geen twee weken later krijgt ze te horen dat haar vader bij een verkeersongeluk om het leven is gekomen. Maar is het wel een ongeluk, of was het misschien zelfmoord, zo vraagt zij zich af. Dat is een van de vragen die voortaan als een rode draad door haar leven spelen. Want áls het zelfmoord is, is het dan een reactie op haar coming-out?

Begrafenisondernemer

Het Fun Home van de titel is in werkelijkheid het 'funeral home' van haar vader, een parttime begrafenisondernemer en docent Engels. In Alisons beklemmende jeugd heerst de dood voortdurend op de achtergrond. Haar leven en dat van haar broertjes wordt voor een groot deel bepaald door het handelen van de vader. Wanneer na zijn dood blijkt dat hij stiekem seks met tienerjongens had, stort het laatste restje waardering voor haar vader helemaal in.

Door herinneringen, dagboekfragmenten en foto's krijgt de reconstructie die Bechdel in dit boek van haar jeugd maakt het karakter van een speurtocht naar de waarheid over haar vader: in zijn seksuele avonturen, zijn obsessieve voorliefde voor tuinieren en zijn autoritaire gedrag, ziet zij achteraf steeds meer een patroon verschijnen.

Hoewel ze een steeds grotere afkeer ontwikkelt van haar vader, ontstaan juist ook overeenkomsten tussen haar en haar vader. De vader ontleent veel van zijn gedrag en opvattingen aan boeken uit de wereldliteratuur, aan het werk van Marcel Proust, F. Scott Fitzgerald en Albert Camus. Hij projecteert uit de literatuur afkomstige levenswijsheden op zijn gezin. De grenslijn tussen fictie en werkelijkheid vervaagde voor hem steeds meer, schrijft Bechdel.

Romanfiguren

Zowel de studente Alison in haar New Yorkse jaren als de schrijfster Bechdel in Fun Home ontwikkelt een merkwaardige voorliefde voor vergelijkingen tussen het leven van haar ouders en die van romanfiguren of schrijvers. Zo ontdekt ze parallellen tussen de levens van F. Scott Fitzgerald en diens vrouw Zelda, en dat van haar ouders. Haar moeder speelt amateurtoneel gebaseerd op literaire werken. In De getemde feeks van William Shakespeare (haar ouders ontmoetten elkaar tijdens een voorstelling daarvan), ziet ze al voorbodes van het liefdeloze huwelijk van haar ouders. De mogelijke zelfmoord van haar vader roept bij haar gedachtes op aan de zelfmoordtheorieën die Albert Camus in De gelukkige dood beschreef.

Pagina uit Fun Home, van de site van Uitgeverij Xtra

Het levensverhaal van Alison Bechdel, zoals in beeld gebracht in Fun Home, is een gecompliceerd, intrigerend, maar ook spannend verhaal. Door de niet-rechtlijnige verhaalwijze, het voortdurend heen-en-weer springen in de tijd, synchroon met de ontdekkingen die de schrijfster in haar speurtocht doet, ontstaat het beeld van iemand die nog steeds worstelt met haar verleden. Fun Home is wellicht een poging dat verleden van haar af te schrijven en achter zich te laten, al is het nadrukkelijk meer dan een gepubliceerde therapievorm.

De ietwat houterige tekenstijl van Bechdel is bij lezing geen bezwaar. Die lijkt juist haar motieven om dit verhaal te vertellen te onderstrepen.

Reconstructie

Toch knaagt er iets. Bechdel mag haar graphic novel dan wel op basis van haar dagboeken hebben gemaakt, de vraagt rijst wel of al haar literaire parallellen destijds al door haar zijn gezien, of juist voor dit boek zijn gezocht en gevonden. Is deze gereconstrueerde versie van haar jeugd en pubertijd, werkelijk waar, of heeft zij achteraf een en ander kunstmatig aan elkaar geplakt? Dat blijft onduidelijk. Maar met Fun Home heeft Bechdel wel een werk afgeleverd dat absoluut uitstijgt boven het niveau van publicaties die tegenwoordig als graphic novel worden betiteld.

Martin Smit is redacteur van het anarchistische tijdschrift De As, publiceerde artikelen in De As en in Buiten de Orde en is redacteur en uitgever bij Kelderuitgeverij en Uitgeverij De Vooruitgang. En medewerker van Athenaeum Nieuwscentrum.