Recensie: Verdwaald in eigen stad

Bernie Gunther is een man van formaat. Voor fans van Philip Kerr, die alweer het zevende boek over hem heeft geschreven, maar ook in de wereld van Field Grey zelf is Bernie iemand die het waard is voor je eigen zaak te recruteren. Als soldaat in de Eerste Wereldoorlog, politieman in het Berlijn van de jaren voorafgaand aan de Tweede, tegenstribbelend medewerker van de SS en gevangene in een Russisch werkkamp is er weinig van de Duitse gescheidenis van de vorige eeuw waar hij geen nuttige informatie over kan verstrekken. Daardoor ook zit hij in Field Grey verstrikt in een naoorlogs web van Amerikaanse, Franse, Britse en Russische spionagediensten. Bernie zelf, zijn stad en zijn land kunnen spartelen wat ze willen, maar controle hebben ze niet meer. 

‘We were judged by the book that was open: that book was Mein Kampf, and for what was written in that book we were all going to suffer.’ Niet dat Bernie vindt dat zijn land niet gestraft zou moeten worden voor wat het heeft aangericht. Het is alleen dat sommigen – oorlogsmisdadigers die ter dood worden veroordeeld maar na een jaar of tien vrijkomen – niet genoeg gestraft lijken te worden, terwijl anderen – de vrouwen van Berlijn, bijvoorbeeld – maar niet aan de straf te kunnen lijken ontkomen. Bernie is een Duitser, maar vooral Berliner, en het doet hem pijn aan het hart terug te keren in een stad die overspoeld is door de overwinnaars:

'We stayed in a villa further down the street from the club. From my dormer window at the back you could see a small lake. The only sounds were the birds in the trees and the bicycle bells of the students going to and from the Free University of Berlin like little couriers of hope for a city I was finding it hard to love again, in spite of the instant service that came with my room in the shape of an obsequious valet in a white-mess jacket who offered to bring me coffee and a doughnut. I declined both and asked for a bottle of schnapps and some cigarettes. Worst of all was the music: hidden speakers playing some honey-voiced female singer who seemed to follow me from the dining room, through the hall and into the library. It wasn’t particularly loud or obtrusive but it was there when it didn’t need to be. I asked the valet about it. His name was George and he told me that the singer was Ella Fitzgerald, as if that made it okay.'

Bernie is moegestreden, en Kerr laat hem als verteller van Field Grey vaak zijn toevlucht nemen tot noir-achtige galgenhumor en een semi-nonchalante houding tegenover de gevaarlijke situaties waaruit hij zich om de haverklap moet zien te redden. Hierin zit ‘m ook de spanning: die prozaïsche manier van vertellen van Bernie, terwijl de lezer er nagelbijtend bij zit. Maar ook voel je dat achter die bijna routineuze ontsnappingen aan complotten, gesmeed door nu eens de Fransen, dan de in opkomst zijnde Stasi en dan weer de CIA, een man zit wiens geweten en zenuwen in gelijke mate aan flarden liggen.

Geen wonder dat Philip Kerr geen genoeg lijkt te krijgen van zijn held. In Bernie heeft hij niet alleen een gecompliceerd romanpersonage, maar ook een prachtig doorkijkje in de moderne geschiedenis. Iemand die, met hoeveel tegenzin dan ook, te maken heeft gehad met machtige nazi’s als Heydrich en Goebbels (‘he looked like a malignant goblin on his best behaviour’), maar ook deel uitmaakt van het gewone Duitse volk. En net als dat volk moet Bernie in het reine zien te komen met zijn schuld. Het illustreert het grijs uit de titel: niets in Field Grey is zwartwit. Bernie niet, Duitsland niet, de geallieerden niet en de geschiedenis al helemaal niet. Geen revolutionair idee misschien, maar Kerr weet het wel te brengen.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.