Recensie: Weber: de maatschappij, de man, zijn tijd

Hoewel de eretitel ‘de vader van de sociologie’ aan menig klassieke denker is toegekend, is Max Weber zonder enige twijfel een van de meest invloedrijke sociologen geweest. Zijn werk schetst een beeld van de moderne maatschappij waar de sociologen en filosofen van vandaag zich nog steeds mee moeten verhouden – de moderne maatschappij als onttoverde ‘ijzeren kooi’ waaruit niet te ontsnappen valt en die daardoor het individu opzadelt met het ondraaglijke intellectuele probleem van de betekenis van het leven. Joachim Radkau vertelt het verhaal van de man achter deze sombere schets van de moderniteit. Nu is de Engelse vertaling van zijn biografie in paperback verschenen. Door benno netelenbos.

We leren Max Weber in het boek kennen als een moeizame man wiens leven gekenmerkt wordt door intellectuele arbeid en seksuele problemen. Die problemen, een ontbrekend libido en masochistische fantasieën, vormen de achtergrond voor Webers gecompliceerde matriarchale relaties met zijn moeder en zijn vrouw Marianne, zijn symbolische vadermoord, en zijn jarenlange mentale ineenstorting. Radkau wil niet mee gaan in de freudiaanse analyse die Marianne Weber presenteerde in haar biografie over haar echtgenoot en ook niet zonder meer wil bijdragen aan de mythe van Webers mentale ineenstorting en geniale herrijzen – een mythe die volgens Radkau in het naoorlogse Duitsland aan een specifiek behoefte voldeed. Maar toch is dat het beeld dat we krijgen.

Dat beeld is gevormd uit vele details – de biografie staat er vol mee, en barst daardoor bijna uit zijn voegen. Hij heeft dan ook in Duitsland veel stof doen opwaaien, met als voornaamste klacht dat Radkau een volledige biografie van Weber heeft willen schrijven. Hoewel Radkau dat stellig ontkent en al in de inleiding meldt dat hij vele details en verhaallijnen buiten het uiteindelijk boek heeft gelaten, is het eindresultaat wel degelijk overweldigend – je vraagt je af wat er nog bij had gekund.

Maar niet de freudiaanse ondertonen of de omvang en beoogde volledigheid zijn het grootste probleem van deze biografie – dat is de lezer. Voor wie is dit boek geschreven? Wie zouden dit boek moeten lezen? Radkau richt zich op historici. Zo moeten we Radkau’s neiging naar volledigheid en rechtvaardiging in een extensief notenapparaat begrijpen. Maar buiten de relatief kleine cirkel van historici en Weber-experts is dit boek mogelijk ook interessant voor diegene die Webers sociologische theorieën nog steeds gebruiken.

Omdat Webers ideeën nog steeds zo passend lijken voor onze huidige maatschappij is het erg interessant en verhelderend om een inzicht te krijgen in de maatschappij waarin Weber leefde. Met het levensverhaal van Weber als venster krijgen we de mogelijkheid om de ‘geest van de moderniteit’ aan het begin van de vorige eeuw te aanschouwen. Dat is de kracht van Radkau’s biografie en dat maakt het uiteindelijk ook interessant voor die lezers die Weber en zijn werk niet kennen maar wel geïnteresseerd zijn in het leven van een genie in deze interessante historische periode.

Daarbij past wel een waarschuwing. Zoals een biografie betaamt, gaat dit boek niet over de inhoud van Webers werk. Toch probeert Radkau Webers levenservaringen soms te koppelen aan zijn wetenschappelijke theorieën. Zo impliceert Radkau bijvoorbeeld een verband tussen Webers intense relatie met zijn broer en de rol van het begrip ‘broederschap’ in zijn sociologie. Die verbanden zijn puur op analogie gebaseerd, en ze overtuigen niet.

Maar toch. Met het levensverhaal van Weber als venster krijgen we wel de mogelijkheid om de ‘geest van de moderniteit’ aan het begin van de vorige eeuw te aanschouwen. Radkau vertelt bijvoorbeeld het verhaal van Weber als patiënt, maar laat daarmee ook de moeizame en soms lachwekkende geboorte van de moderne geneeskunde zien. Zo wordt Weber onderworpen aan wisselbaden, massages, en 'elektriciteit'; kijkt zijn artsen neer op de opkomst van chemische medicijnen (wat niet voorkomt dat Weber zelfs heroïne probeert); en blijkt dat men in de tijd dacht dat de snelheid van fietsen sexuele driften losmaakt.

Radkau heeft een heel gedetailleerde en veel omvattende biografie geschreven over Max Weber. Als zodanig vergt hij nogal wat van zijn lezers. Maar voor die lezers die zich de moeite troosten biedt dit boek een zeer interessante inkijk in de Man en zijn Tijd.

Benno Netelenbos promoveert bij Jos de Beus (UvA) op de onderwerpen politieke legitimiteit en politiek vertrouwen.