Recensie: De babysitter slaat toe

De Franse striptekenaar Jacques Tardi is vooral bekend van zijn eeuwigdurende reeks Isabelle Avondrood, door regisseur Luc Besson in 2010 als Les extraordinaires aventures d' Adèle Blanc-Sec in een spannende filmversie gegoten. Enkele jaren geleden tekende Tardi zijn indrukwekkende vierdelige serie De stem van het volk, over de Commune van Parijs, op basis van een roman van Jean Vautrin. Nu heeft hij zich blijkbaar voorgenomen het complete oeuvre van de Franse thrillerauteur Jean-Patrick Manchette in stripvorm te laten verschijnen. Vorig jaar al werd De sluipschutter uitgebracht, de stripversie van een gewelddadige, maar tegelijk maatschappijkritische roman van Manchette. Onlangs verscheen Gek op moorden, de verstripping van Manchettes oorspronkelijk getitelde Ô dingos, ô chateaux! Wederom een bruut en wreed verhaal, waarin Manchette en Tardi opnieuw uiterst kritisch staan tegenover uitwassen in de Franse samenleving, die het gevolg zijn van het falen van de overheid. Door martin smit.

Het oeuvre van Jean-Patrick Manchette (1942-1995) is maar klein. Hij schreef in de jaren zeventig en tachtig een tiental thrillers, een enkel stripscenario (voor Tardi: Griffu), diverse filmscenario's (onder andere voor Claude Chabrol) en hij vertaalde een strip van Alan Moore in het Frans. In zijn thrillers - spannende en vaak snoeiharde verhalen - moet vooral de centralistisch georganiseerde Franse staat het ontgelden. Expliciet is zijn kritiek niet, maar de gebeurtenissen in zijn boeken onthullen onder meer het tekortschieten van regering en autoriteiten, wanneer het de bestrijding van georganiseerde misdaad betreft. Andere maatschappelijke verschijnselen waarop de overheid de controle is verloren of waarbij zij al of niet goedkeurend langs de zijlijn blijft staan, doemen eveneens op. In de jaren zeventig en tachtig, toen Manchette zijn romans schreef, was dat vooral politieke onrust: aanslagen door de marxistische Action Directe, of de beroering die ontstond door de geheimzinnige vuilnisbakbommen in Parijs. Zijn universele kritiek blijkt echter tegenwoordig zonder probleem toepasbaar op maatschappelijke verschijnselen als het toenemende vluchtelingenvraagstuk bij Calais, het stijgende drugsprobleem in Frankrijk of de immer borrelende ongedurigheid en ontevredenheid onder de nakomelingen van immigranten uit de voormalige Franse kolonies, in de banlieues van Parijs en Lyon.

Zakkenrollen

De sluipschutter van Manchette/Tardi was een schimmig verhaal over een huurmoordenaar die op bevel van anonieme opdrachtgevers uit de financieel-economische wereld tegenstanders uit de weg ruimt. Het verhaal zou illustratief kunnen zijn voor de huidige handelswijze van bijvoorbeeld de Russische of Italiaanse maffia. In Tardi's Gek op moorden ziet het er aanvankelijk naar uit dat Manchette een klein, overzichtelijk verhaal wil vertellen, waarbij hij grote maatschappelijke verbanden niet aan de orde lijkt te willen stellen. Maar dat is slechts schijn. Manchette weet in dit boek een simpel verhaalgegeven uit te bouwen tot een brede tragedie, die niet alleen voor alle betrokkenen gevolgen heeft, maar tegelijk een kritiek is op het functioneren van de Franse samenleving in allerlei facetten, zoals jeugdzorg, politie en justitie.

In Gek op moorden wordt de licht psychotische jeugddelinquente Julie, veroordeeld voor kruimeldiefstallen en zakkenrollen, door een architect ingehuurd als babysitter voor zijn volstrekt ontoerekenbare en onhandelbare zevenjarige zoontje Peter. Een voormalige compagnon van de architect, waarmee hij in onvrede verkeert, probeert het ventje te laten ontvoeren om losgeld te verkrijgen. De daarvoor ingeschakelde huurmoordenaar Thompson, blijkt in de niet op haar mondje gevallen Julie een tegenstander van formaat te hebben getroffen. Een zinderende, huiveringwekkende aaneenschakeling van confrontaties is het gevolg. Manchette plaatst dit geweld tegenover de onschuld van Peter, die grotendeels onkundig blijft van de agressie om zich heen, en die gewoon zijn Karl-May-indianen-fantasie in de praktijk kan brengen. Het extreem gewelddadige optreden van de ontvoerders en de tot tegengeweld gedwongen Julie zorgen voor een verrassende opeenvolging van gebeurtenissen. De babysitter lijkt in het conflict het voortouw te kunnen nemen, maar in de uiteindelijke confrontatie blijkt ook zij een pion in een spel.

Provinciestadjes

In de strijd om het jongetje lijkt iedereen het onderspit te delven, behalve de kleine Peter zelf. Maar ook hij is uiteindelijk geen winnaar. In Manchettes verhaal zijn er alleen maar verliezers. Ook de fanatieke en heldhaftige Julie beleeft geen eind goed al goed.
Tekenaar Tardi begrijpt de kritische maatschappijopvatting van Manchette heel goed en brengt deze zonder scrupules keihard in beeld. Wie niet tegen bloed en geweld kan, moet deze strip niet lezen. Tardi verlaat de laatste jaren steeds meer zijn geliefde negentiende en begin twintigste eeuw en weet steeds beter de sfeer en entourage van de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw vorm te geven. In dit boek weet hij de uitgebluste en weinig inspirerende omgeving en ambiance van provinciale stadjes in het Centraal Massief, tegen welke achtergrond de tragedie in Gek op moorden zich afspeelt, briljant in beeld te brengen.

Gek op moorden is opnieuw een eerbetoon van Jacques Tardi aan het thrillerschrijverschap van Manchette. Diens naam is dan ook als eerste afgedrukt op het omslag. De scenario's van Tardi's eigen verhalen blonken in het verleden niet altijd uit in originaliteit. Nu lijkt het alsof Tardi in de romans van Manchette zijn gelijke heeft gevonden en het manco aan zijn eigen scenarioschrijven heeft kunnen herstellen.

Het zou uitgeverij Oog & Blik wel gesierd hebben wanneer zij deze beginnende Manchette/Tardi-reeks in een identieke serie uitgaven zou hebben vormgegeven. De sluipschutter was weliswaar een goed verhaal, maar is helaas in een te klein formaat uitgebracht. De combinatie Manchette/Tardi blijkt nu ineens, jaren na de dood van Manchette, een goede formule, misschien een reden voor de uitgeverij om eens na te denken over een uniforme verschijningsvorm van deze titels?

Martin Smit is redacteur van het anarchistische tijdschrift De As, publiceerde artikelen in De As, De Parelduiker en En Route, is redacteur bij uitgeverij De Vooruitgang en medewerker van Athenaeum Nieuwscentrum