Recensie: De planeet laat ons vallen

In een klein dorpje in de Appalachen voltrekt zich een wonder. Dat lijkt het in ieder geval te zijn in de ogen van Dellarobia Turnbow, die het als eerste aanschouwt: een enorme kolonie zwart-oranje Monarchvlinders, die om een geheimzinnige reden plotseling is neergestreken in het bos achter haar huis. Maar het wonder blijkt al snel een teken van iets anders te zijn, iets dat bijzonder weinig goeds belooft voor het vervolg van Barbara Kingsolvers Flight Behaviour (Vlieggedrag, vertaald door Lidwien Biekmann en Maaike Bijnsdorp).

Het kleine, arme dorpje en de gesloten gemeenschap waar Dellarobia, een jonge en ontevreden huisvrouw, met tegenzin deel van uitmaakt wordt na haar ontdekking overspoeld door toeristen, activisten en ecologen. Eén van hen, Ovid Byron, doet Dellarobia inzien dat deze vlinders deel uitmaken van hetzelfde proces dat ervoor zorgt dat het de helft van het jaar alleen maar regent en het in maart opeens gaat sneeuwen. Door klimaatverandering zijn de vlinders, die eigenlijk in Mexico thuishoren, terechtgekomen in de Appalachen, waar hun voortbestaan wordt bedreigd door de kou en door dreigende kaalkap van de bossen.

‘“Where will [the butterflies] go from here,” he repeated. He said nothing else for such a long time, she stopped waiting for an answer. […] Finally Ovid said, “Into a whole new earth. Different from the one that has always supported them. In the manner to which we have all grown accustomed. […] This is not a good thing, Dellarobia,” he added. “A whole new earth.” “I know,” she said. A world where you could count on nothing you’d ever know or trusted, that was no place you wanted to be. Insofar as any person could understand that, she believed she did.’

('"Waar gaan [de vlinders] dan naartoe," herhaalde hij. Hij zweeg zo lang dat ze geen antwoord meer verwachtte. […] Na een tijd zei hij: "Een compleet nieuwe wereld tegemoet. Een die anders is dan die ze altijd heeft gevoed. Op de manier waar iedereen aan gewend is geraakt. […] En dat is niet goed, Dellarobia," voegde hij eraan toe. "Een compleet nieuwe wereld." "Dat weet ik," zei ze. Een wereld waarin je op niets meer kon rekenen wat je ooit had gekend of vertrouwd, dat was geen plek waar je wilde zijn. Ze dacht dat ze dat wel begreep, voor zover het te begrijpen viel.')

Kingsolver, die afgestudeerd biologe is en al eerder, bijvoorbeeld in Prodigal Summer uit 2010, over het milieu geschreven heeft, is er grotendeels in geslaagd een roman, geen klimaatroman, te schrijven. Haar probleem is dat het klimaat ons leven op wel honderd manieren beïnvloedt, maar dat het in een roman al snel teveel wordt als dat feit continu om de hoek komt kijken. Tijdens een bezoek aan de dollar store bijvoorbeeld krijgen Dellarobia en haar man ruzie over welk in China gefabriceerd, plastic stuk speelgoed ze voor hun kinderen zullen kopen; de vervuilende fabrieken in China, bedenkt Dellarobia, maken onafbreekbare spullen die arme mensen aan de andere kant van de wereld één keer zullen gebruiken en dan weggooien omdat ze kapot zijn gegaan. En dat is funest voor… juist, het klimaat. Op zulke momenten heeft Flight Behaviour wel wat weg van een ziekenhuisserie, waarin elke patiënt op een of andere manier het emotionele drama van de hoofdpersoon onderstreept.

De roman wordt gered door Kingsolvers hoofdpersoon, de onverschrokken Dellarobia, wiens pogingen te overleven net zoveel aandacht krijgen als die van de vlinders. Aan het begin van de roman hebben haar huwelijk, haar vervlogen dromen en ‘the great slog of effort that tied people like her up in the day-to-day’ haar bijna tot wanhoop gedreven. Met de vlinders komt de wijdere wereld letterlijk haar achtertuin in, en breidt haar kleine leven zich steeds meer uit. Flight behaviour wordt uit haar gezichtspunt verteld, en Kingsolver schetst trefzeker een portret van iemand die heen en weer geslingerd wordt tussen er het beste van willen maken en het allemaal willen opgeven en opnieuw beginnen. Knap is dat Dellarobia in die tweestrijd altijd sympathiek blijft.

Uiteindelijk lijkt Flight Behaviour te suggereren dat wij, hoewel we de aarde zoveel schade hebben aangedaan, zwakker zijn dan het ecosysteem en de enigen zullen zijn die het niet gaan redden. We nemen de planeet niet mee in onze val; de planeet laat ons vallen, als onnodige ballast, en zal uiteindelijk overleven. Wat natuurlijk een beangstigende, maar misschien ook een realistische gedachte is – maar, wat voor een roman belangrijker is, is het voor de lezer ook en vooral een onverdraaglijke gedachte dat de personages iets zal overkomen. Als Dellarobia het maar redt.  

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.