Recensie: De schaduw in het water

Met Toby's Room keert Pat Barker terug naar een bekend en geliefd thema: de Eerste Wereldoorlog. Net als in haar veelgeprezen Regeneration-trilogie gaat ze in op het verwoestende effect van de oorlog op de soldaten in de loopgraven, en gebruikt ze zowel fictieve personages als personages gebaseerd op historische figuren (in dit geval de schilder Henry Tonks en Harold Gillies, plastisch chirurg). Maar in Toby's Room speelt ook een ander soort drama, dat zijn eigen littekens achterlaat: een familiedrama.

De onzichtbare werkelijkheid

De Toby uit de titel, Toby Brooke, heeft een zus, Elinor. De twee hebben een uitzonderlijk hechte, maar ook gecompliceerde band. Als Toby vermist raakt aan het front en er wordt aangenomen dat hij gesneuveld is, schakelt Elinor Kit Neville, een vriend van haar die in het leger onder Toby heeft gediend, en haar ex Paul in om erachter te komen wat er precies met haar broer is gebeurd.

Barker creëert met deze thema's - de oorlog, en de relatie tussen een broer en zus - een contrast tussen twee werkelijkheden: een werkelijkheid die je kunt zien, en een werkelijkheid die onzichtbaar blijft, waar niet eens over gepraat mag worden. Toby en Elinor zijn opgegroeid in het soort familie waarin emoties onderhuids en binnensmonds blijven, als een 'shadow under the water that none of them ever admitted seeing'. Toby leidt een dubbelleven, en neemt het hoe en waarom daarvan met zich mee de oorlog in, terwijl Elinor zoveel mogelijk afstand bewaart tussen haar alledaagse zelf en haar intense gevoelens over haar relatie met Toby.

De rauwe werkelijkheid

Maar aan de andere kant is er de realiteit van de oorlog. Barker staat bekend om haar rauwe, expliciete manier van schrijven, en ook in Toby's Room komt de lezer er niet makkelijk vanaf. Elinor, een getalenteerd kunstenares, wordt door de eerder genoemde Henry Tonks gevraagd hem te helpen bij het maken van portretten van soldaten die in het gezicht gewond zijn geraakt, als hulpmiddel voor de chirurgen die verwoeste gezichten proberen te herbouwen. Dit leidt voor Elinor, en voor de lezer, tot een meer dan schokkende ervaring:

'She was walking head down when a near-collision with somebody in a blue uniform forced her to look up. The corridor, almost empty when she set off, had become crowded with people all moving in the same direction: some nurses, but mainly patients. Faces loomed up in front of her, all kinds of faces; the bodies in their garish uniforms barely registered. Men with no eyes were being led along by men with no mouths; there was even one man with no jaw, his whole face shelving steeply away into his neck. Men … with no noses and horribly twisted faces. And others - the ones she couldn't understand at all - with pink tubes sprouting out of their wounds and terrible cringing eyes looking out over the top of it all. Brueghel; and worse than Brueghel, because they were real.'

De twee werkelijkheden in Toby's Room zijn allebei echt, en onontkoombaar, maar bij de ene zijn de wonden zichtbaar en bij de andere niet. Welke is erger? Barker geeft daarop geen antwoord, maar haar techniek is wel dubbel effectief: ze tovert een beeld van de Eerste Wereldoorlog op het netvlies van de lezer dat er niet meer vanaf wil (geen geringe prestatie, als we het hebben over een conflict dat bijna een eeuw geleden begon), en ze benadrukt de gevolgen van de beladen stilte van de familie Brooke. Wat het meeste bijblijft ligt dan aan de lezer.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.