Recensie: Handvatten om naar dans te kijken

Het culturele seizoen staat op het punt te beginnen, de Uitmarkt is net geweest, de theaters zijn weer open. En hoewel het een guur jaar gaat worden, waarin veel culturele instellingen moeten stoppen of fuseren, zal er toch hopelijk veel moois te zien zijn. Op 19 september start het Nieuw Amsterdam Dans Festival met een discussie over de stand van de dans in Amsterdam. 'Wat mist Amsterdam om zich als dansstad te profileren?' vraagt de festivalwebsite. Het kortste antwoord daarop luidt: programmering. Voor liefhebbers van traditioneel ballet is er, met Het Nationaal Ballet in het Muziektheater, nog wel genoeg te zien. Maar buiten Julidans is het aanbod van moderne dans mager. Gelukkig bestaat er altijd de mogelijkheid tot reizen. Bijvoorbeeld op 15 december naar Rotterdam, om Drumming van Anne Teresa de Keersmaeker te zien. Wilt u daar niet op wachten, of wilt u beslagen ten ijs komen, leest u dan A Choreographer's Score. Door helen westerik.

Dansproblemen

Het boek is een tweegesprek met Bojana Cvejic waarin de Keersmaeker toelicht hoe haar choreografieën tot stand komen, hoe zij muziek en ruimte gebruikt. Aanleiding hiervoor was de reprise van vier vroege werken van de Keersmaeker in 2010, die zij voor het laatst zelf zou dansen. Zij vroeg Cvejic of dit misschien de gelegenheid was om haar choreografieën vast te leggen. Deze ogenschijnlijk eenvoudige vraag riep echter twee grote problemen op: er is weinig theorie over hedendaagse dans waarmee een kader geschetst kan worden voor de choreografieën en, lastiger nog, er is geen universele dansnotatie, zoals de notenbalk voor muziek. Met dit boek en de Dvd's wil Cvejic het gat tussen dansregistraties en de intenties van de choreograaf slechten, ondertussen puzzelend met deze twee problemen.

Ik heb A Choreographer's Score gelezen als een onderzoeksverslag: de twee vrouwen deconstrueren samen de vier choreografieën, de ontstaansgeschiedenis, de intenties en gaandeweg bepalen ze de notatie ervoor. Voor het stuk Fase ziet dat er bijvoorbeeld zo uit:

A B C4
A C4 B
A C4 C6 B C6
A C6 B C4 C6

A, B en C zijn dan bewegingen, waarin B en C een uitbreiding zijn van A, 4 en 6 is het aantal herhalingen. Het mooie van deze notatie is dat je hieraan weliswaar niet kunt aflezen wat de bewegingen zijn, maar dat je toch doorkrijgt hoe de Keersmaeker haar werk opbouwt. En dat je beseft dat haar werk begint met de structuur.

Voor alle werken ontwikkelt ze een nieuwe notatie. Bij lezing is dat intimiderend (want geschreven in een taal die verder nog niemand spreekt), maar in de begeleidende Dvd's wordt duidelijk waar de notatie vandaan komt en hoe deze te interpreteren. Afgezien van het feit dat het interessant is om een kunstenaar aan het werk te zien of haar eigen werk te zien beschrijven, geven deze gesprekken handvaten om naar dans te kijken. Haar dans is geen uitbeelding van emoties of verhalen, maar is abstract en minimalistisch. Voor de liefhebbende leek levert dat grote probleem op om iets zinnigers te zeggen dan: 'mooie bewegingen', een al even grote dooddoener als 'mooie beelden' na het zien van een film. Me dunkt: er heeft een kunstenaar hart en ziel ingestoken, die heeft heus wel nagedacht over bewegingen en beelden!

Dat geldt voor de Keersmaeker zeer zeker. In Rosas danst Rosas bijvoorbeeld, legt ze het dramaturgische concept van het werk uit, ze onderscheidt hoe de choreografie opgebouwd is uit beweging, tijd, structuur, architectuur en geometrie. Rosas bestaat uit vier delen: nacht, ochtend, middag en weer nacht. Het verloop van tijd in een dag koppelt ze aan de energie en gemoedstoestand die daarbij horen. De eerste nachtsequentie bijvoorbeeld is rustig en voltrekt zich op de grond, zonder muziek maar met de ademhaling - eigenlijk het pure geluid van dans - als geluid. Om de aandacht van het publiek te vangen, begint het stuk echter met de vier danseressen op rij tegen een muur van geluid. Als het (industriële harde) geluid stopt, laten zij zich vallen en begint het stuk echt. Het publiek is dan wel wakker.

Van boek naar Dvd's en van Dvd's naar boek

De bijzondere kwaliteit van het werk komt naar voren op de Dvd's. Hierop zijn de nauwelijks bewerkte interviews van Cvejic met de Keersmaker te vinden, waarin ze, in spijkerbroek en op bergschoenen, af en toe de elementen uit haar choreografieën voordanst. Ineens begrijp je de A B C4 sequentie, hetgeen zorgt voor een heel nieuwe waardering voor de constructie van haar dans. Mij geeft het een bijna kinderlijk plezier als ik de notatie daarna herken in de fragmenten van de registraties.

Meer dan het boek, tonen de gefilmde interviews de zoektocht om te omschrijven, te theoretiseren. Misschien is dat omdat de gesprekken gevoerd worden in het Engels, wat van geen van beiden de moedertaal is. Het effect daarvan is dat je het idee krijgt dat je bij hen aanwezig bent. Geen gepolijst verhaal maar af en toe hakkelend, zonder de juiste woorden. Tot de Keersmaeker beweegt. Dan geen twijfel, geen hapering, maar een unieke inkijk in de bewegingstaal van een begenadigd choreograaf.

De Dvd's doen mij teruggrijpen op het boek, het boek maakt dat ik de Dvd's weer wil bekijken. En samen maken ze dat ik naar het theater wil. Meer kun je van dit project menselijkerwijs niet verlangen.

Helen Westerik is rubrieksbeheerder Film bij Athenaeum Boekhandel. Samen met Louise Fresco schreef ze Verraad, Verleiding en Verzoening. De rol van eten in speelfilms. Ze selecteerde onder meer films voor het Shadow Documentaire festival.