Recensie: Het wij-gevoel van Japanse bruidjes

Zijn historische romans ooit dun? De meesten zijn vuistdik en staan bol van spannende personages, koninklijke intriges, bloederige afrekeningen, uitgebreide familiestambomen. The Buddha in the Attic (door Joris Vermeulen vertaald als Waarvan wij droomden) ziet er niet uit als een historische roman, maar is het wel. Maar dan een kleine, eenvoudige, korte maar krachtige, 129 pagina’s tellende roman met een unieke kijk op de geschiedenis in kwestie.
Julie Otsuka’s onderwerp is het lot van een groep van zogenaamde ‘picture brides’, die begin twintigste eeuw vanuit Japan naar San Francisco varen om daar met een man te trouwen die ze alleen van foto’s kennen. Ze hopen op een beter leven, maar worden al snel geconfronteerd met de realiteit. Ten eerste zijn veel mannen niet helemaal eerlijk geweest in hun foto’s en brieven, en ten tweede zijn de vrouwen binnen de kortste keren landarbeider, boerin, of dienstmeid voor rijke, blanke Amerikanen.

Het is het verhaal van migranten overal, altijd, van de Russische opvolgsters van de Japansen, van slachtoffers van mensenhandel, maar ook van de gastarbeiders die een of twee generaties geleden zich in Nederland vestigden. Maar zelden botste het kleine, menselijke verhaal zo met de grote geschiedenis. Otsuka’s picture brides worden uiteindelijk na de Japanse aanval op Pearl Harbor, gedwongen het leven dat ze hebben opgebouwd achter te laten en naar een interneringskamp te vertrekken.

Otsuka’s vader zei ooit tegen haar dat Japan het tegenovergestelde is van Amerika: het collectieve van de een tegenover het individuele van de ander. Dit inzicht in de Japanse volksaard was één van de redenen die Otsuka ertoe bracht een ongewone techniek te gebruiken. The Buddha in the Attic wordt verteld in de tweede persoon meervoud, door een collectief ‘wij’. De andere reden, vertelt ze in een interview met Granta, was dat ze tijdens archiefonderzoek zoveel interessante verhalen tegenkwam, zoveel ‘picture brides’ over wie een boek geschreven zou kunnen worden, dat ze geen hoofdpersoon kon kiezen. En dus besloot ze de groep als hoofdpersoon te nemen.

Is het mogelijk om je als lezer verbonden te voelen met een groep? Blijkbaar wel, met Otsuka aan het roer. In plaats van een eng, repressief ‘wij’ is de ‘wij’ van The Buddha in the Attic een inclusief ‘wij', dat ontroert en al snel vertrouwd wordt. De groep heeft één stem, één gedeelde ervaring, waarbinnen al die levens passen. ‘One of us’ stierf aan oververhitting na een paar dagen in Amerika, omdat ze te verlegen was om om water te roepen. ‘One of us’ hield na één nacht al van haar man, ‘one of us’ verliet hem voor een blanke. Maar allemaal stapten we op de boot, moesten we leren leven in een vreemd land, keken we toe hoe onze kinderen meer Amerikaans dan Japans werden, en lieten we na Pearl Harbor, in naleving van president Roosevelt’s Executive Order 9066, onze huizen en akkers achter. En probeerden we om te gaan met de teleurstelling van Amerika.

‘We would work hard and save up enough money to go to some other place. Argentina, perhaps. Or Mexico. Or São Paulo, Brazil. Or Harbin, Manchuria, where our husbands had told us a Japanese could live like a prince. My brother went there last year and made a killing. We would start all over again. [...] And when we’d saved up enough money to help our parents live a more comfortable life we would pack up our things and go back home to Japan. It would be autumn, and our fathers would be out threshing in the fields. We would walk through the mulberry groves, past the big loquat tree and the old lotus pond, where we used to catch tadpoles in spring. Our dogs would come running up to us. Our neighbors would wave. Our mothers would be sitting by the well with their sleeves rolled up, washing the evening’s rice. And when they saw us they would just stand up and stare. “Little girl,” they would say to us, “where in the world have you been?”’

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.