Recensie: Kleine verhalen en grote veldslagen: de hele Tweede Wereldoorlog

Het is januari 1945. De meest vooruitgeschoven troepen van maarschalk Zjoekovs 1ste Wit-Russische Front zijn Berlijn tot op 135 kilometer genaderd. De Duitse weerstand is zwak en de colonne passeert een concentratiekamp. Een menigte Russische vrouwen, tewerkgesteld onder onmenselijke omstandigheden, stormt schreeuwend en huilend door de poort op de soldaten af. Ongeloof alom. Dan herkent een van de soldaten zijn zuster: ‘How they were hugging each other and crying in front of everybody. This was like a fairytale.’ Het is een van de vele kleinere verhalen in Antony Beevors voornamelijk militaire geschiedenis The Second World War (De Tweede Wereldoorlog, vertaald door Corrie van den Berg, Carola Kloos, Pieter de Smit en Albert Witteveen). Vaak zijn ze weerzinwekkend, soms ontroerend, meestal onvergetelijk. Door robbert helder.

N.B. We plaatsten eerder een uitgebreid fragment uit De Tweede Wereldoorlog op Athenaeum.nl.

Gewone mensen

De verhalen getuigen hoe miljoenen mensen over de gehele wereld al hun zekerheden verloren en speelbal werden van de beslissingen die door politieke en militaire machthebbers werden genomen: Franse jongetjes die zeven centimeter minder lang zouden worden door gebrek aan voedsel, Chinese soldaten die ondervoed en in lompen gehuld ten strijde trokken, de Berlijnse vrouwen die in het voorjaar van 1945 angstig de komst van het Rode Leger afwachtten. En dan het bizarre verhaal van een jonge Koreaan die gedwongen diende in het Japanse Kwantungleger, het Rode Leger en de Wehrmacht, waarna hij via een gevangenenkamp in Groot-Brittannië naar de Verenigde Staten emigreerde.

De belevenissen en ontberingen van gewone frontsoldaten en gewone burgers tijdens de Tweede Wereldoorlog vormen een terugkerend thema in de boeken van de Britse historicus Antony Beevor. De aandacht voor persoonlijke verhalen uit een enorme hoeveelheid bronnen is een van de redenen waarom Beevors eerdere boeken als Stalingrad en Berlin: The Downfall internationale bestsellers werden. Met The Second World War is er nu een boek over de gehele Tweede Wereldoorlog.

Van Mantsjoerije tot Mantsjoerije

The Second World War is vooral een militaire geschiedenis. In vijftig hoofdstukken leidt Beevor de lezer langs alle belangrijke en minder belangrijke slagen van de Tweede Wereldoorlog. Beginnend in juni 1939 met de Slag bij Khalkin Gol op de grens van Mongolië en Mantsjoerije en eindigend met de Russische inval in het door de Japanners bezette China en Mantsjoerije in augustus 1945.

De beschrijvingen van de talloze veldslagen zijn uitstekend. Beevor, die zelf een militaire achtergrond heeft, beschrijft ze uitermate kundig, beeldend en met oog voor detail. De lezer wordt bedolven onder de namen van verschillende legereenheden en hun aanvoerders, die beiden telkens keurig worden opgesomd. Bij die slagen waar een kaart ontbreekt, loopt de lezer het risico het overzicht te verliezen – iets dat veel van de generaals die Beevor opvoert, bekend zal zijn voorgekomen.

Telkens één moment, overal oorlog

De chronologische indeling zorgt ervoor dat gebeurtenissen die zich afspelen op verschillende continenten in één hoofdstuk aan bod komen. Daarmee maakt Beevor indringend duidelijk dat dit niet slechts een Europese aangelegenheid was. Het brengt ook een nadeel met zich mee. Zo onderbreekt hij de Slag om Berlijn, nota bene in het heetst van de strijd, om mee te delen dat het Italiaanse verzet Milaan heeft ingenomen. Ook zal de lezer soms terug moeten bladeren om zich te herinneren hoe hij of zij het Afrikakorps of Mark Clarks Fifth Army ook alweer had achtergelaten.

In het nawoord schrijft Beevor dat hij met The Second World War probeert duidelijk te maken hoe nauw de diverse strijdtonelen met elkaar samenhangen. Dat lukt, maar even vaak raakt  dat streven ondergesneeuwd onder de eindeloze reeks bloederige slagen en gruwelijke anekdotes. Een uitzondering daarop vormt het sterke eerste hoofdstuk, ‘The outbreak of war’. Hierin vertelt Beevor hoe de voor de Japanners desastreus verlopen Slag bij Khalkin Gol ervoor zorgde dat zij hun blik naar het zuiden en oosten verlegden en later geen gehoor gaven aan de verzoeken van Hitler om de Sovjet-Unie in het oosten aan te vallen. In tegendeel: de Japanners sloten in april 1941 een niet-aanvalsverdrag met Stalin. Door deze ontwikkelingen kon Stalin troepen naar het westen verplaatsen in de cruciale maanden na de start van Operatie Barbarossa.

Afgezien van deze kanttekeningen levert Antony Beevor met The Second World War wederom een zeer goed boek af. Zijn vertelkunst, enorme kennis van het onderwerp en een perfect gevoel voor timing zorgen dat dit boek een buitengewoon leesbare geschiedenis vormt van het gigantische conflict. Met name de gedeelten over de titanenstrijd aan het oostfront - de specialiteit van de auteur - zijn buitengewoon sterk. Dat is een mooie aanleiding om na het lezen van dit prima overzichtswerk verdere diepgang op te zoeken met het voortreffelijke Stalingrad en Berlin: The Downfall.

Robbert Helder studeerde Kunstgeschiedenis (Ba) en Geschiedenis (Ma), en is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.