Recensie: Relativeren is een kunst

Je zou kunnen denken dat het een tussendoortje is. Een verhalenbundel van nauwelijks 200 pagina's, uitgegeven midden in de zomer, van de Italiaanse auteur die vorig jaar nog volop in de schijnwerpers stond naar aanleiding van zijn grote roman XY. Maar voor Sandro Veronesi geldt niet dat een korte tekst ook gelijk minder inhoud heeft - integendeel. Korte verhalen zijn een genre waarbij hij zich altijd heeft thuis gevoeld. Tijdens zijn hele schrijverscarrière heeft hij er tientallen geschreven; volgens zijn Italiaanse uitgever heeft hij meegewerkt aan 'bijna alle literaire tijdschriften'. In dat opzicht is het eerder vreemd dat met Misplaatse kussen (Baci scagliati altrove, 2011) pas zijn eerste echte verhalenbundel is gepubliceerd. Door Karlijn de Winter.

Voorspellende woorden

Bij Sandro Veronesi zijn de personages vaak willoze slachtoffers, zo ook in deze verhalen. Het eerste, 'De voorspelling', zet direct de toon met deze dwingende woorden:

'Ik weet wie je bent, Alessandro Veronesi, ik ken jouw ziel, en ik voorzeg je dat jij je uiterste best zult doen en je ervoor zult inzetten dat je vader niet sterft in een ziekenhuisbed, maar volgens zijn wens, in zijn eigen bed, in de vertrouwdheid van zijn eigen woning, op de eerste verdieping van het, door hemzelf in 1968 ontworpen, functionalistische herenhuis aan de Via Bruno Buozzi 3 in Prato, waar jij bent opgegroeid.'

Wat volgt is een nauwkeurig verslag van hoe de zoon zijn vader tijdens diens sterfbed begeleidt. Compleet in de toekomende tijd, opgetekend door een onbekende buitenstaander. Alessandro zal hem wassen, verzorgen, en beslissen over de palliatieve zorg die hij krijgt. Een grotere verantwoordelijkheid kun je je als zoon bijna niet indenken. Maar die verteller, die buitenstaander, die wringt zich continu op de voorgrond, alsof hij zegt: het enige dat jij kunt is ondergaan, denk jij maar niet dat jij enige invloed hebt op de situatie.

'De voorspelling' is het nieuwste verhaal in de bundel, vorige zomer verschenen als bijna gratis geschenkboekje bij de Italiaanse krant Corriere della Sera. En waarschijnlijk is het ook het mooiste - in ieder geval het indringendste.

Obsessie voor een aansteker

Er staan ook verhalen in Misplaatste kussen die luchtiger van toon zijn. Alle verhalen stammen uit verschillende periodes in Veronesi's schrijverschap, en geven dan ook een gevarieerd beeld van zijn stijl: van ernstig tot ironisch, van snel tot bedachtzaam. Wat ze allemaal bindt is dat de personages bar weinig zeggenschap hebben over hun eigen handelen, ook al denken - of hopen - ze zelf misschien dat het wel meevalt.

De een voegt zich sterk naar de verwachtingen van zijn vader - en als hij zich daar vanaf gaat zetten, is het nog altijd die vader die zijn referentiepunt is (vader-zoonrelaties zijn bij Veronesi sowieso een heikel punt). Een ander, een jongetje nog, heeft in de tuin van zijn buurvrouw een schildpad gevonden die hij, zonder dat hij zichzelf daarbij in de hand heeft, begint te martelen. Hij probeert steeds verschillende methodes uit, en terwijl hij eigenlijk het lijden van de schildpad wil verzachten maakt hij de situatie alleen maar ellendiger voor het beest.

Het leukst, want het meest absurd, zijn de verhalen waarin de personages niet door andere mensen worden beheerst, of door hun eigen duistere driften, maar door een onbeduidend voorwerp. Een gele damesschoen die op onverklaarbare wijze in de woonkamer van een alleenstaande man terecht is gekomen (het grote mysterie is vooral dat het er niet twee zijn), of een aansteker, waar de eigenaar zo aan gehecht is dat hij, als hij niet meer blijkt te werken, er compleet op gefocust is om hem toch weer aan de praat te krijgen:

'[…] wat telt is dat ik een manier had gevonden om mijn aansteker te gebruiken zonder me, machteloos en gegeneerd, te hoeven onderwerpen aan zijn rebelse, grillige karakter. Deze manier bestond erin dat je hem eerst overdwars moest schudden, niet te kort en niet te lang, vervolgens moest je hem drie keer tegen een hard oppervlak slaan, waarbij je de slagen opving met je vingers zodat de klap niet te hard maar ook niet te zacht aankwam; en daarop moest je met de zijkant van je hand een tik geven - niet te hard en niet te zacht, zou ik zeggen - op het knopje van de ontsteking.'

De schrijver als mislukkeling

Helemaal hilarisch is het titelverhaal, waarin de hoofdpersoon een armoedige maar pretentieuze schrijver is. Terwijl hij bloemrijke sonnetten schrijft, geïnspireerd op de liefdesgeschiedenis van een dierbare jeugdvriend, kan hij alleen maar toekijken als hij ziet hoe diezelfde vriend zijn pistool pakt en zichzelf door het hoofd schiet van liefdesverdriet. Met andere woorden: als het om niet kunnen handelen gaat, is de schrijver daar misschien wel het beste voorbeeld van. Het verhaal is geschreven in een literaire stijl die zo over the top is dat de ironie er vanaf druipt.

'Zolang de zee steeds onstuimiger wordt en de golven veranderen in woeste baren, laat het symfonische schouwspel van het crescendo geen ruimte voor de angst van de zeeman. Pas als de zee onstuimig is, maakt de paniek zich van hem meester. Mij overkwam hetzelfde […]. Ik wilde naar buiten gaan, slechts gekleed in pyjama, en mij op haar storten en haar molesteren, om bij hen een gemeenschappelijk gevoel van woede op te wekken, dat hen zou verzoenen.'

Zijn reactiesnelheid is dusdanig traag dat hij uiteindelijk helemaal niet kan ingrijpen, en de enige mogelijkheid die hem dan rest is dan maar over de tragische gebeurtenissen te schrijven.

Zo relativeert Veronesi in zijn bundel in feite alles en iedereen. Materialisme, zelfbeschikking, en ten slotte ook literaire pretenties. Dat is waarom zijn werk je altijd weer even door elkaar schudt. Vooral op de kortere afstand komt Veronesi goed tot zijn recht, niet gek in een land waar de traditie van korte verhalen sowieso sterker is dan in Nederland (denk maar aan Luigi Pirandello). Wie nog nooit iets van Sandro Veronesi heeft gelezen, biedt Misplaatste kussen de perfecte eerste kennismaking.

Karlijn de Winter studeerde communicatie- en informatiewetenschappen aan de VU te Amsterdam en Italiaanse taal en cultuur aan de Universiteit Utrecht. Op dit moment werkt ze als freelance tekstschrijver. Daarnaast is ze hoofdredacteur van Recensieweb.nl.