Recensie: Seks... omdat het moet

Soms krijg ik het idee dat een boek niet voor mij is bedoeld. Mag een man van middelbare leeftijd wel een boek van Charlotte Roche recenseren? Om met dominee Gremdaat te spreken: ja, ja, dat mag! Tenslotte zijn er nog altijd literaire criteria.
Charlotte Roche is een jonge Duitse schrijfster en televisiepresentatrice die miljoenen over de hele wereld ertoe heeft verblijd met haar debuut Vochtige streken. Mij niet; ik heb alleen begrepen dat het bomvol erotiek staat van de meest plastische soort, maar ook met onsmakelijke observaties van wat er allemaal mis kan gaan als je aambeien hebt en je daaraan laat opereren. En Schootgebed (Schoßgebete, vertaald door Janneke Panders), Roches tweede, belooft meer van hetzelfde. Door fabian takx.

Vrijmoedige monologue intérieur

Volgens de talloze juichende besprekingen van haar eersteling heeft Charlotte Roche veel meer gedaan dan alleen de gekwelde gedachtewereld van een zwaarmoedige jonge vrouw beschrijven, ze heeft met haar vrijmoedige monologue intérieur ‘een debat over de vrouwelijke seksualiteit op gang gebracht’. Bovendien heeft Charlotte Roche ons duidelijk gemaakt dat achter de façade van volmaaktheid ook jonge vrouwen worstelen met de banaliteit van het dagelijks leven. Maar wisten we dat niet allang?

Schootgebed gaat verder op de provocerende weg van Vochtige streken. Al in de eerste twintig pagina’s bedrijft de hoofdpersoon, een vrouw van de leeftijd van de schrijfster (rond de dertig) de liefde met haar twintig jaar oudere man Georg. Geen detail blijft ons bespaard: ‘Terwijl ik mijn kaakgewricht een pauze gun en met volledige inzet van mijn beide handen de beschikbare huid op en neer schuif, zit ik met mijn vagina wijdbeens op zijn dij en smeer daar alles onder.’ Zonder de voorpret te willen bederven: zelden is seks minder opwindend beschreven. De hoofdpersoon is daarvoor te neurotisch. Tijdens haar pornografische exercities observeert ze zichzelf aan een stuk door. En uiteraard is, zoals iedereen weet, het beschrijven van seks sowieso in tegenspraak van het genieten ervan. Dat beseft zelfs de hoofdpersoon:

‘Als we er middenin zitten, vergeet ik tijd en plaats. Dat is het enige moment van de dag dat ik mezelf kan laten gaan. [...] In tegenstelling tot dat wat mijn moeder wilde, heb ik in al die jaren therapie geleerd dat ik ook een seksueel wezen ben. Ik leer heel geleidelijk om mijn eigen lust inderdaad waar te nemen.’

Gezondigd tegen literaire geboden

Het is niet geheel denkbeeldig dat veel aspirant-lezers na dit citaat al bedanken voor de eer. Moeten wij nu werkelijk deelgenoot worden van de hysterische overpeinzingen van een ‘vrouw op de rand van een zenuwinzinking’, om met een filmtitel van Pedro Almodovár te spreken? Charlotte Roche zondigt tegen een aantal literaire geboden. Eerste gebod: gij zult niet benoemen, maar suggereren. Tweede gebod: gij zult geen algemene bespiegelingen over ‘het vrouw-zijn’ afwisselen met verhandelingen over wormen in de anus en andere muizenissen.

Derde gebod: gij zult geen borreltafelwijsheden debiteren, tenzij duidelijk is dat een verstandelijke beperking van de hoofdpersoon er de oorzaak van is. (Voorbeeld: ‘Met een trauma zit het zo: het snijdt zo’n wond in je ziel, ook als er geen ziel bestaat. Hoe moet je het dan noemen? Hart? Bewustzijn? Het snijdt in elk geval zo’n grote wond in je dat je er qua tijd nooit afstand van kunt nemen.’)

Essentiële thema’s

Met een beetje goede wil zou ik het voor dit boek kunnen opnemen en kunnen beweren dat de hoofdpersoon geloofwaardig van de pot gerukt is, en dat de schrijfster de lezer met een ongewone eerlijkheid inzage heeft gegeven in de zielenroerselen van zo’n beschadigd ‘vrouwelijk individu’. Ik zou kunnen aanvoeren dat hier essentiële thema’s van ‘het vrouw-zijn’ worden aangeroerd, zoals als ‘de vrouwelijke seksualiteit’, het tekort van ‘man-vrouw-relaties’, de zucht naar perfectie (aangewakkerd door de ‘vrouwenbladen’ en een gefrustreerde moeder) en misschien zelfs de existentiële kwellingen van ‘de hedendaagse mens’.

Ik zou kunnen poneren dat deze bijzondere mengeling van onderbroekenlol en maatschappelijke reflectie een bijzondere is die je zelden tegenkomt in de hedendaagse literatuur, en dat Charlotte Roche alleen al daarom ‘een frisse wind (laat) waaien door de verstofte Duitse literaire wereld’, zoals een recensent van NRC Handelsblad zonder blikken of blozen durfde te noteren.

Maar dan vind ik een schrijfster die zich eerder met soortgelijke thema’s bezighield, Elfriede Jelinek, stukken scherper en vileiner. Ik zou nog, net als vele recensenten, kunnen beweren dat Charlotte Roche over een onnavolgbaar gevoel voor humor beschikt. Maar hoe ik ook zoek in Schootgebed, ik vind niets komisch. Of is dit leuk? ‘Daarom ben ik ook zo kwaad op christenen en ook op vrouwen die siliconen in hun borsten stoppen. Omdat beide de easy way out zijn.’ In dat geval is het misschien een schrijfster voor u.