Recensie: Social writing avant la lettre

Toen de Italiaanse dichter en schrijver Cesare Pavese (1908-1950) op het hoogtepunt van zijn roem overleed, liet hij veel ongepubliceerd werk na. Het was zijn vriend en uitgever bij Einaudi Italo Calvino die enkele jaren later in een ladekast een bijzondere romanproject ontdekte dat nu voor het eerst in het Nederlands is vertaald als Het grote vuur (vertaald door Evalien Rauws & Luc de Rooy). Het is geschreven samen met collega-auteur Bianca Garufi; om en om nemen ze een hoofdstuk voor hun rekening. In tegenstelling tot andere schrijversduo’s hebben Pavese en Garufi zich dus niet geforceerd om er een eenstemmig geheel van te maken. Je bent getuige van twee schrijvers die in dialoog met elkaar een verhaal vormgeven.

Cesare & Bianca

De dialoog van de auteurs is gelijk een dialoog van de personages. Twee personages spelen namelijk een hoofdrol in dit boek: Giovanni in de hoofdstukken van Pavese en Silvia in de hoofdstukken van Garufi. Ooit hadden ze samen een relatie, en nu Silvia Giovanni heeft gevraagd om mee terug te keren naar haar geboortehuis in het verre kustdorp Maratea, bloeit in Giovanni weer de hoop dat het weer goed zal komen. Maar in de hoofdstukken vanuit het perspectief van Silvia wordt al snel duidelijk dat haar motieven niet hetzelfde zijn als die van Giovanni.

Beide personages, beide auteurs hebben in feite een eigen verhaal te vertellen. Dat die niet altijd even goed op elkaar aansluiten, is ook af te zien aan de opbouw van het verhaal. Zo beschrijft in het ene hoofdstuk Pavese de aankomst van de twee bij het geboortehuis van Silvia, en wanneer ze al lang en breed binnen zijn begint Garufi met het volgende hoofdstuk – even terugspoelen – weer bij het moment dat ze in de avondschemering in Maratea aankomen, om de aankomst vanuit het perspectief van Silvia opnieuw te belichten.

Giovanni & Silvia

Je ziet hier twee auteurs aan het werk die allebei hun eigen stempel op het verhaal willen drukken, maar ook twee personages die langs elkaar heen leven, en over wie niet één overkoepelend verhaal valt te schrijven. In het hoofdstuk van Garufi wordt onthuld wat de reden is dat ze op stel en sprong hierheen is gekomen: haar zoon ligt op sterven. Haar zoon die ze niet zelf had mogen opvoeden, en waarvan iedereen (ook Giovanni) voorgehouden moet worden dat het haar broertje is. De vader is namelijk haar eigen stiefvader.

Tussen de hoofdstukken en tussen de personages blijft veel ongezegd. Giovanni begint pas aan het eind te beseffen dat Silvia’s broertje niet een broertje is, en ze blijft voor hem tot het einde toe onbenaderbaar. Het lijkt steeds onmogelijker de afstand tussen te overbruggen, en het besef dat ze allebei het product zijn van een andere auteur maakt de afstand nog dramatischer. De analyserende, aftastende taal van Giovanni ketst af tegen de kille, afwerende taal van Silvia:

Giovanni…

‘Alleen achtergelaten dacht ik aan Silvia, aan de nutteloze angst van de altijd in zichzelf gekeerde, altijd eenzame Silvia.’

‘In haar gedrag zat de kilte van vroeger, verergerd door die moederlijke, schertsende toon.’

… versus Silvia:

‘Ik zit potdicht, ik tast in het duister. Het lijkt of ik in een beerput roer.’

‘Ik liep nu sneller. Ik wilde snel weer onder de mensen zijn, ik voelde me door hem aangevallen.’

Af of niet af – that’s the question

Voor de Nederlandse vertaling hebben de vertalers dezelfde werkwijze toegepast als Pavese en Garufi: om beurten aan een hoofdstuk werken, om dat vervolgens aan de ander voor te leggen, zodat die het van commentaar kan voorzien en aan het volgende hoofdstuk verder kan werken. Dat de roman als een samenwerking tussen wel vier schrijvers en vertalers tot stand is gekomen, geeft het een heel open karakter. Er zitten losse eindjes in Het grote vuur, je kunt veel zelf invullen, en ook het einde is niet eenduidig. Als lezer word je niet bij de hand genomen, maar verleid om actief mee te denken over de personages, wat er tussen hen gaande is, en hoe het verhaal af zou kunnen lopen.

De roman is namelijk nooit afgemaakt. In het nawoord (pdf) van de vertalers staat weliswaar ‘Het grote vuur lijkt onafgerond, maar schijn bedriegt, want Pavese en Garufi zelf vonden het zo goed als af’, maar in het voorwoord van de Italiaanse editie (1959) schrijft Garufi dat dit in eerste instantie wel degelijk bedoeld was als het begin van een veel grotere vertelling.

Waarom het dan nooit afgemaakt is? In de Italiaanse kritiek is volop gespeculeerd over moeilijkheden in de relatie tussen Garufi en Pavese, en dat Garufi een huwelijksaanzoek van Pavese zou hebben afgewezen. De auteurs lijken zich haast te spiegelen in hun eigen personages, wat deze roman nog meer stof geeft voor gissingen en fantasieën. Pavese en Garufi bedreven samen een soort social writing avant la lettre, en nodigen uit tot social reading anno 2012.

Karlijn de Winter studeerde communicatie- en informatiewetenschappen aan de VU te Amsterdam en Italiaanse taal en cultuur aan de Universiteit Utrecht. Op dit moment werkt ze als freelance tekstschrijver. Daarnaast is ze hoofdredacteur van Recensieweb.nl.