Recensie: Veel uiterlijk vertoon

Fare la bella figura: goede sier maken. Italiaanse mannen weten precies hoe ze daarmee vrouwen voor zich kunnen winnen, en ook in de politiek hebben ze er in Italië een handje van. En dan vooral tijdens het fascisme, de periode die Vitangelo Brancati op de korrel neemt in zijn klassieker Mooie Antonio (Il bell'Antonio, in de nieuwe vertaling van Yond Boeke en Patty Krone). Kracht en viriliteit, dat was waar je in die tijd indruk mee kon maken. In deze roman uit 1949 rekent Brancati er genadeloos mee af: goede sier maken? Vaak betekent het niets anders dan de schone schijn ophouden.

Onderwerp van spot

Hoofdpersoon Antonio Magnano is een jongeman van 26. Politiek interesseert hem geen zier, maar zijn levensloop is haast niet anders te lezen dan als een satire op de politieke situatie in Italië: veel grote woorden en uiterlijk vertoon, weinig inhoud. Antonio, met zijn fijn getekende, olijfkleurige gezicht, is van zo'n grote schoonheid dat alle vrouwen voor hem in de rij staan. In de kerk hoeft hij maar te kuchen of alle vrouwengezichten keren zich af van de preekstoel, zijn kant op.

Bij het introduceren van Antonio bedient Brancati zich van spottende, overdreven bewoordingen, waardoor de roman van begin af aan op de lachspieren werkt:

'[…] vrouwen bleven voor Antonio een gevoel koesteren dat zo weinig moederlijk was dat ze stuk voor stuk meenden dat het een straffe Gods en een verschrikkelijke, welhaast onoverkomelijke beproeving moest zijn om de moeder of de zuster van Antonio te zijn, met de daarbij behorende verplichting niet te sidderen bij een aanraking van zijn hand.'

Behalve bij de vrouwen weet Antonio ook bij de machthebbers in Rome in het gevlei te komen. Tijdens zijn rechtenstudie in de hoofdstad papt hij aan met fascisten van formaat zonder dat hij enig benul heeft waar ze politiek gezien eigenlijk voor staan. Maar het zijn connecties die hem, wanneer hij eenmaal terug is in zijn geboorteplaats Catania (Sicilië), sterk in aanzien doen stijgen.

Onderwerp van roddel

De situatie van Antonio wordt zorgwekkend vanaf het moment dat hij getrouwd is met Barbara Puglisi, een van de mooiste en vermogendste vrouwen van de stad. Na drie jaar is er namelijk nog steeds geen kind. Al die tijd was Barbara in de naïeve veronderstelling gebleven dat ze zwanger zou kunnen worden van een simpele omhelzing. Zoals Barbara's vader tegen de vader van Antonio opbiechtte: Barbara verkeert nog 'in precies dezelfde staat' als toen ze drie jaar tevoren zijn huis verlaten had. Antonio de vrouwenverslinder - hoe is dat mogelijk?

Nu er een einde is gekomen aan de rozengeur en maneschijn, en die plaats maakt voor gevoelens van schaamte en ongeloof, wordt het verhaal alleen maar hilarischer. De reacties van de omgeving, hoe geschokt mensen zijn als ze erachter komen dat Antonio Barbara zo naïef heeft kunnen houden, en tegelijk de enorme gêne die er bestaat om rechttoe rechtaan over seks te praten, weet Brancati levensecht op te roepen.

Het is fantastisch hoe hij het ongemak en tegelijk de onweerstaanbare nieuwsgierigheid waarin er in Catania over Antonio's impotentie geroddeld wordt weet neer te zetten. Want impotentie is uiteindelijk Antonio's probleem, een probleem dat hij in het verleden altijd wist af te dekken door juist zo veel mogelijk vrouwen om zich heen te verzamelen. De dialogen zijn temperamentvol, en knap vertaald door Yond Boeke en Patty Krone: ook in het Nederlands hoor je in je hoofd precies de toon waarop iets uitgesproken wordt. Van ingehouden gemompel tot vurige uitspattingen:

'[…] opeens vonkten meneer Alfio's ogen, alsof er iets in zijn hersenen was geëxplodeerd dat een hevige schittering in zijn pupillen teweegbracht.
"Nee!" riep hij. "Waar heeft u het verdomme over? Nee, nee!"
"Het spijt me, beste vriend, maar helaas voor u - en voor mij - is het precies zoals ik u zei!"
"Nee, absoluut niet!" vervolgde meneer Alfio met een bittere lach. "Het idee!... In de verste verte niet! Al had ik het met mijn eigen ogen gezien, zelfs dán nog niet. Het idee!... Nee, absoluut niet!"'

Alle illusies doorgeprikt

Tegen het eind van de roman slaat de stemming pas echt om. Het huwelijk van Antonio wordt, op verzoek van zijn schoonfamilie, nietig verklaard door de kerk. Mismoedigheid en depressiviteit nemen bezit van Antonio en zijn familie. Het is eind jaren dertig, de tijd waarin ook duidelijk wordt in wat voor ellendige situatie Mussolini Italië heeft gestort. Van onbezorgd en vrolijk verandert de sfeer in somber en uitzichtloos. Er valt weinig meer te lachen: wat begon als een satire eindigt als een tragedie. Antonio is een schande geworden voor de familie, het land is in oorlog. In een openhartig gesprek met zijn oom verzucht Antonio:

'"Wat een gedoe," mompelde hij, "wat een leugens, wat een bedrog, wat een toneelspel, wat een gehuichel, wat een vertoon, wat een dubbelhartigheid!"
"Over wie heb je het?"
''Over mezelf.'''

Pas in het laatste deel van de roman wordt ook echt duidelijk hoe sterk de link is tussen Antonio's haantjesgedrag en het politieke systeem. Zoals vrouwen verblind waren door zijn schoonheid en mannelijkheid, zo was Italië verblind door het machtsvertoon van het fascisme. De puinhopen waarmee Mussolini het land in 1943 heeft opgezadeld worden uitvoerig beschreven. Van het fare la bella figura is niets meer over. Brancati heeft alle illusies van kracht en viriliteit genadeloos doorgeprikt.

Karlijn de Winter studeerde communicatie- en informatiewetenschappen aan de VU te Amsterdam en Italiaanse taal en cultuur aan de Universiteit Utrecht. Op dit moment werkt ze als freelance tekstschrijver. Daarnaast is ze hoofdredacteur van Recensieweb.nl.